Thời điểm giao mùa là cơ hội thuận lợi cho các bệnh lây nhiễm phát triển như quai bị, tay chân miệng, cúm mùa... Trong số các bệnh lây nhiễm, quai bị là bệnh rất ít gặp ở người lớn. Tuy nhiên gần đây, khoa Bệnh lây đường tiêu hóa, Viện Lâm sàng các Bệnh truyền nhiễm, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, gặp không ít trường hợp nhập viện vì quai bị.

Bác sĩ Nguyễn Trí Thức, khoa Bệnh lây tiêu hóa, cho biết nhiều bệnh nhân thường thắc mắc rằng "tưởng chỉ trẻ con mới mắc quai bị". Bên cạnh đó, bệnh nhân cũng mang tâm lý lo lắng về tình trạng bệnh, nhất là các biến chứng.

Biểu hiện và biến chứng

"Quai bị là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus quai bị gây nên. Bệnh lây trực tiếp qua đường hô hấp, thường gây thành dịch ở trẻ em, thanh thiếu niên, ít gặp hơn ở người lớn. Quai bị có thể gây nhiều biến chứng như viêm tinh hoàn, viêm buồng trứng, viêm não - màng não, viêm tụy, điếc tai", bác sĩ Thức nói.

Theo Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật TP.HCM (HCDC), quai bị thường xảy ra vào khoảng thời gian tháng 4 và 5. Bệnh tuy lành tính nhưng có khả năng gây biến chứng viêm tinh hoàn ở nam giới hoặc viêm buồng trứng với nữ giới và có thể dẫn đến vô sinh, ảnh hưởng rất nhiều chất lượng sống. Các tuyến nước bọt khác, tụy và hệ thần kinh trung ương cũng có thể bị tổn thương.

Hơn 80% trường hợp mắc quai bị xảy ra ở trẻ em dưới 15 tuổi, thường gặp nhất là 6-10 tuổi. Trẻ dưới 2 tuổi và người cao tuổi rất hiếm bị bệnh. Bệnh lây trực tiếp qua đường hô hấp, chủ yếu do tiếp xúc với các giọt nước bọt, hoặc giọt chất tiết mũi họng của người bệnh bị văng ra khi ho, chảy mũi.

Người mắc quai bị có thể lây lan cho người khác một tuần trước khi sưng tuyến mang tai và kéo dài 2 tuần sau khi sưng tuyến mang tai. Thời gian lây mạnh nhất vào khoảng 2 ngày trước khi viêm tuyến mang tai.

Theo bác sĩ Trí Thức, nếu được điều trị kịp thời và đúng cách, bệnh sẽ chữa khỏi nhanh chóng và hạn chế được các biến chứng ảnh hưởng đến cuộc sống của người bệnh.

Bệnh quai bị gồm nhiều thể thường được phân loại theo vị trí tổn thương. Quai bị gồm các thể sau:

- Viêm tuyến nước bọt mang tai: Đây là thể điển hình hay gặp nhất, chiếm 70% các thể có khu trú rõ. Khởi phát, người bệnh sẽ bị sốt 38-39 độ C, đau đầu, đau mỏi toàn thân, ăn ngủ kém. Ở giai đoạn toàn phát, sau sốt 24-48 giờ, bệnh nhân sẽ xuất hiện viêm tuyến mang tai. Lúc đầu, tuyến mang tai sưng một bên, sau 1-2 ngày sưng tiếp bên kia (thường sưng cả 2 bên, ít gặp sưng chỉ một bên). Hai bên sưng thường không đối xứng (bên sưng to, bên sưng nhỏ). Da vùng má bị sưng căng, bóng, không đỏ, ấn không lõm, sờ nóng, đau, nước bọt ít, quánh.

Ở giai đoạn lui bệnh, người bệnh thường hết sốt sau 3-4 ngày, tuyến nước bọt mang tai hết sưng trong vòng 8-10 ngày. Đa số bệnh tự khỏi trong vòng 10 ngày (nếu không có biến chứng).

- Viêm tinh hoàn: Đây là thể thường gặp thứ 2 sau viêm tuyến nước bọt mang tai. Thể này hay gặp ở nam giới đang tuổi dậy thì hoặc đã trưởng thành (khoảng 10-30% trường hợp mắc bệnh quai bị). Viêm tinh hoàn thường bị một bên, ít gặp cả 2 bên, thường xuất hiện sau viêm tuyến nước bọt và khi các triệu chứng viêm tuyến nước bọt đã dịu đi. Thường vào ngày thứ 5 đến thứ 10 của bệnh, bạn thấy sốt xuất hiện trở lại hoặc sốt tăng lên.

Người bệnh cũng có thể buồn nôn, nôn. Tinh hoàn đau, nhất là khi đi lại và to gấp 2-3 lần bình thường, sờ thấy chắc, da bìu có thể nề, căng đỏ. Trong những trường hợp nặng, bệnh nhân có thể bị kèm thêm viêm thừng tinh, viêm mào tinh hoàn và tràn dịch màng tinh hoàn.

Ngoài hai thể trên, bệnh quai bị có thể gặp các thể ít gặp như viêm buồng trứng, viêm màng não, viêm não, viêm cơ tim.

Điều trị

Khi mắc quai bị, người bệnh nên có chế độ nghỉ ngơi và dinh dưỡng như sau:

- Bệnh nhân nằm nghỉ ngơi tại chỗ, hạn chế vận động.

- Khi sốt cao, bạn dùng khăn ấm lau người, tuyệt đối không tắm.

- Cần đeo khẩu trang trong giai đoạn bị bệnh và giữ khoảng cách khi tiếp xúc người khác để tránh lây bệnh.

- Chế độ ăn: Ăn lỏng, thức ăn dễ nuốt, tránh ăn các loại quả có múi và axit xitric (những loại quả này khiến cho triệu chứng của bệnh thêm trầm trọng). Bạn nên bổ sung thêm rau xanh, dưa đỏ và xoài, tránh những thực phẩm chế biến nhiều dầu mỡ.

- Bệnh nhân nên uống nhiều nước, thường xuyên súc miệng bằng nước muối sinh lý hoặc nước súc miệng.

- Giữ gìn vệ sinh sạch sẽ, thông thoáng khoa phòng, tận dụng ánh sáng mặt trời.

- Không nên tự ý bôi, đắp các loại thuốc lên vùng bị sưng để tránh bị nhiễm độc.

Theo bác sĩ Thức, bệnh quai bị có thể gặp ở bất kỳ ở lứa tuổi nào nếu chưa được tiêm phòng. Do vậy, cách để phòng bệnh quai bị tốt nhất đó là tiêm phòng vaccine. Đây là biện pháp hữu hiệu nhất để tạo cho cơ thể có đủ kháng thể đặc hiệu chống lại virus quai bị.