Trong Đông y, xuyến chi được coi là bài thuốc, vị đắng và tính bình (mát), hơi cay nhẹ, công dụng thanh nhiệt, giải độc cho cơ thể, trị côn trùng cắn, trị viêm sưng họng, tiêu chảy. Toàn bộ cây xuyến chi đều có thể dùng từ rễ, thân, hoa. Dưới đây là tác dụng chữa bệnh của hoa xuyến chi.
Bệnh đường ruột
Chặt cả cây thành đoạn ngắn rồi phơi khô. Dùng đun nước uống thay trà.
Chữa trẻ bị sốt cao
Dùng 20g lá và hoa xuyến chi, sài đất 20g, giã nát lọc lấy nước cho trẻ uống 2-3 lần trong ngày, bã thuốc đắp vào gam bàn chân cho trẻ.
Chữa đau lưng do làm quá sức
Dùng 150g xuyến chi, 250g đại táo, cho thêm đường đỏ và chút rượu trắng, đun lửa nhỏ cho táo nhừ, chắt lấy nước uống 4-5 lần trong ngày. Liệu trình 10 ngày.
Chữa rắn cắn, mề đay, lở loét
Giã nát 10g xuyến chi tươi và đắp vào vết thương.
Đối với rắn cắn, có thể sắc lấy nước 90g xuyến chi tươi chia thành 3 lần uống trong ngày, đồng thời giã nhuyễn hỗn hợp gồm 60g xuyến chi tươi và 60g cải tía rừng, đắp lên chỗ bị rắn cắn.
Mẫn ngứa do dị ứng thời tiết
Cho 200g xuyến chi cùng với 4-5 lít để tắm, dùng bã trà xát lên người để hiệu quả hơn. Sau 1-2 lần tắm sẽ có kết quả.
Chữa đau mắt đỏ
Dùng lá xuyến chi tươi giã nát rồi đắp lên mi mắt bị đau.
Giảm đau nhức răng, viêm lợi
Giã nhuyễn lá và hoa xuyến chi rửa sạch cùng chút muối hột, vo thành viên nhỏ rồi đặt vào chỗ đau. Hoặc cũng có thể ngâm qua đêm 15g hoa xuyến chi với 200ml rượu, ngậm 2 lần trong ngày.
Chữa cam tích ở trẻ nhỏ
Dùng 15g lá cây xuyến chi và 60g gan lợn. Xếp lá cây rửa sạch xuống đáy nồi, đổ nước, và đặt gan lên trên,hấp chín. Chia gan thành 2 lần ăn trong ngày, ăn liên tục trong 5-7 ngày.
Điều trị chấn thương phần mềm, tụ máu
Lấy 15g là và hoa cây xuyến chi, với 15g lá cây đại, giã nát, cho vào băng gạc đắp lên vết thương, thực hiện ngày 1-3 lần cho đến khi máu tụ tan, hết đau thì ngừng đắp.
Viêm thận cấp tính
Sắc lấy nước 15g đọt non xuyến chi thái nhỏ, sau đó đập 1 quả trứng gà vào nước, thêm một ít dầu vừng rồi nấu chín, ăn 1 lần trong ngày.
Trị chấn thương do bị đánh, bị ngã
Đun lấy nước 60g xuyến chi, hòa 30ml rượu vang, uống lúc nóng,chia ngày 2 lần uống.
Viêm gan vi rút
Dùng 20g lá và hoa xuyến chi, 20g chó đẻ răng cưa (diệp hạ châu), 15g bồ bồ, 15g cam thảo đất,12g hạt dành dành, sắc lấy nước mỗi ngày 1 thang.
Viêm gan vàng da do thấp nhiệt
Sắc lấy nước 30-60g xuyến chi, hoặc cho thêm vào 30-60g đại táo. Ngày uống 1 thang.
Trị chứng đau nửa đầu
Lấy 30g xuyến chi, 20g trân châu mẫu, và 3 quả đại táo. Sắc lấy nước uống ngày một lần.
Chữa đại, tiểu tiện xuất huyết
Sắc lấy nước uống từ 30-60g xuyến chi.
Dạ dày bị trướng đau
Hầm chín 45g xuyến chi với 100g thịt lợn, cho chút gia vị và rượu vào hầm cùng, ăn trước bữa ăn.
Chữa lỵ do nhiễm khuẩn
Cho 100g đọt non xuyến chi đun lấy nước. Nếu bị xích lỵ (phân lẫn máu) thì cho vào nước ít đường trắng. Nếu bạch lỵ (phân chỉ có chất nhầy) thì cho đường đỏ. Chia thành 3 lần uống trong ngày. Liệu trình 3 ngày.
Viêm họng, viêm thanh quản do nhiễm lạnh
Dùng 15g xuyến chi, 15g sài đất, 15g kim ngân hoa, 15g cam thảo đất, 15g lá hung chanh. Rửa sạch tất cả và đổ vào 750ml nước sắc nhỏ lửa, cho đến khi 300ml. Chia 300ml thành 3 lần uống trong ngày. Liệu trình 7 ngày, chú ý vệ sinh răng miệng sạch sẽ.
Đau lưng do thận hư
Dùng 60g xuyến chi, 30g hồng táo. Đun lấy nước, uống 2 lần trong ngày.
Chữa viêm ruột thừa
Sắc lấy nước 60g xuyến chi, thêm vào 60ml mật ong. Chia thành 2 lần uống trong ngày.
Trị đau nhức do phong thấp
Dùng 30-60g hoa xuyến chi, rửa sạch, sắc lấy nước uống ngày 2-3 lần. Hoặc cho thêm 30g xú ngô đồng sắc cùng 30-60g xuyến chi lấy nước uống. Liệu trình 10-15 ngày.
Ngoài những bài thuốc trên, người dân còn dùng loại đọt non của cây này để luộc, xào, nhúng dấm... ăn giúp thanh nhiệt. Họ còn dùng hoa xuyến chi giã nát, ngâm nước cho đặc cũng giết được nhiều bọ gậy.
Cây xuyến chi có tính hút độc rất mạnh nên những cây hoa xuyến chi được thu hái ở khu công nghiệp, nơi nhiều khói bụi sẽ có hàm lượng kim loại nặng và độc tố có trong dịch chiết rất cao.
Do đó nếu vô tình dùng phải loại cây này, bệnh không những không thuyên giảm mà còn vô tình mang chất độc vô người. Vì vậy, khi dùng cây xuyến chi như một cây thuốc chữa bệnh, cây phải được thu hái ở trên núi cao, nơi có không khí trong lành và không bị ô nhiễm mới có thể đảm bảo chất lượng của cây.
Do cơ địa mỗi người khác nhau, nên tác dụng của thuốc đối với mỗi người đôi khi cần phải gia giảm thêm sao cho phù hợp, vì thế khi áp dụng các bài thuốc trên cần được bắt mạch, có chẩn đoán và tư vấn cụ thể.
Ở nhiều vùng quê, mọi người hay bị nhầm lẫn trong tên gọi của cây hoa xuyến chi với cây cứt lợn, dù hình dáng của chúng hoàn toàn khác nhau.
