Ngày 23/7 vừa qua, Tổ chức Y tế Thế giới WHO đã tuyên bố bệnh đậu mùa khỉ là trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng.

Tổng giám đốc WHO - ông Tedros Adhanom Ghebreyesus mô tả bệnh đậu mùa khỉ là một mối đe dọa sức khỏe đang ngày càng gia tăng. Tính đến ngày 23/7, đã có hơn 16.000 trường hợp mắc bệnh được báo cáo từ 75 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó 5 trường hợp tử vong.

Tuyên bố mới của WHO nhằm kêu gọi các chính phủ trên toàn thế giới tăng cường giám sát, truy vết, xét nghiệm và đảm bảo rằng những người có nguy cơ cao được tiếp cận với vắc-xin và thuốc kháng virus.

Bệnh đậu mùa khỉ là gì?

Theo WHO, bệnh đậu mùa khỉ là một bệnh đậu mùa do virus (một loại vi rút truyền sang người từ động vật) với các triệu chứng tương tự như bệnh đậu mùa.

Bệnh đậu mùa ở khỉ chủ yếu xảy ra ở trung và tây Phi, thường gần các khu rừng mưa nhiệt đới, và ngày càng xuất hiện nhiều ở các khu vực thành thị. Vật chủ động vật bao gồm một loạt các loài gặm nhấm và động vật linh trưởng không phải con người.

Virus đậu mùa khỉ là một loại virus DNA sợi kép bao bọc thuộc giống Orthopoxvirus của họ Poxviridae.

Bệnh đậu mùa khỉ lần đầu tiên được xác định ở người vào năm 1970 tại Cộng hòa Dân chủ Congo, bệnh nhân là một cậu bé 9 tháng tuổi.

Kể từ đó, các trường hợp mắc bệnh đậu mùa ở người đã được báo cáo ở 11 quốc gia châu Phi. Năm 2003, đợt bùng phát bệnh đậu mùa khỉ đầu tiên bên ngoài châu Phi là ở Hoa Kỳ và có liên quan đến việc tiếp xúc với những con chó đồng cỏ bị nhiễm bệnh. 

Vào tháng 5 năm 2022, nhiều trường hợp mắc bệnh đậu mùa khỉ đã được xác định. WHO cảnh báo rằng sự lây lan bất thường và đột ngột tại các nước phát triển cho thấy virus đậu mùa khỉ có thể đã ngấm ngầm lưu hành từ lâu.

4 đường lây truyền phổ biến nhất của bệnh đậu mùa khỉ

- Qua tiếp xúc gần: Virus đậu mùa khỉ có thể lây qua việc tiếp xúc gần với người mắc bệnh, thông qua dịch tiết cơ thể, các tổn thương trên da hoặc niêm mạc.

- Qua đường tình dục: Một nghiên cứu quy mô Đại học Queen Mary cho thấy 95% số người mắc đậu mùa khỉ lây virus qua đường tình dục.

- Qua thai nhi: Bà bầu có thể lây lan virus đậu mùa khỉ sang thai nhi qua nhau thai.

- Qua thực phẩm: Bệnh đậu mùa khỉ có thể lây lan qua việc ăn thịt chưa nấu chín kỹ hoặc sử dụng các sản phẩm từ động vật bị nhiễm bệnh.

5 triệu chứng dễ nhầm lẫn của bệnh đậu mùa khỉ

Thời kỳ ủ bệnh (khoảng thời gian từ khi nhiễm bệnh đến khi bắt đầu có triệu chứng) của bệnh đậu mùa khỉ thường từ 6 đến 13 ngày nhưng cũng có thể từ 5 đến 21 ngày.

Bệnh có thể được chia thành hai giai đoạn đó là thời kỳ virus xâm nhập và thời kỳ phát ban trên da, với 5 dấu hiệu đặc trưng:

1. Triệu chứng sốt, nhức đầu dữ dội.

2. Nổi hạch (sưng hạch). Nổi hạch là điểm khác biệt của đậu mùa khỉ so với những bệnh khác, có biểu hiện ban đầu tương tự như thủy đậu, sởi, đậu mùa thông thường.

3. Đau lưng, đau cơ.

4. Suy nhược dữ dội (thiếu năng lượng).

5. Phát ban ở da, có xu hướng tập trung nhiều hơn ở mặt và lòng bàn tay, lòng bàn chân. Ngoài ra phát ban có thể xuất hiện ở niêm mạc miệng, cơ quan sinh dục, giác mạc. Phát ban tiến triển tuần tự, từ việc rát da (chưa nổi mẩn) đến sẩn ngứa (các nốt mẩn nhô cao), sau đó là mụn nước (tổn thương dứa dịch bên trong) và mụn mủ (tổn thương chứa dịch vàng). Cuối cùng, vết thương sẽ đóng vảy khô và bong ra.

Bệnh đậu mùa khỉ có thể gây ra biến chứng nguy hiểm nào?

Bệnh đậu mùa khỉ có thể tự khỏi trong vòng 2-3 tuần. Tuy nhiên hay gặp tổn thương da toàn thân và có hạch to kéo dài 2-3 tuần. Bệnh thường nặng ở trẻ em, phụ nữ có thai hoặc người suy giảm miễn dịch.

Mặc dù trước đây việc tiêm vắc xin phòng bệnh đậu mùa có tác dụng bảo vệ nhưng ngày nay những người dưới 40 đến 50 tuổi (tùy theo quốc gia) dễ bị bệnh đậu mùa hơn do các chiến dịch tiêm phòng đậu mùa trên toàn cầu đã chấm dứt sau khi loại trừ dịch bệnh.

Các biến chứng của bệnh đậu khỉ có thể bao gồm nhiễm trùng thứ phát, viêm phế quản phổi, nhiễm trùng huyết, viêm não và nhiễm trùng giác mạc kèm theo mất thị lực. 

Tỷ lệ tử vong do bệnh đậu mùa ở khỉ trước đây dao động từ 0 đến 11% trong dân số nói chung và cao hơn ở trẻ nhỏ. Trong thời gian gần đây, tỷ lệ tử vong theo ca dao động khoảng 3-6%.

6 điều cần nhớ để phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ

Để chủ động phòng chống dịch bệnh đậu mùa khỉ ở nước ta, Bộ Y tế khuyến cáo người dân chủ động thực hiện các biện pháp phòng bệnh sau:

1. Che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi, tốt nhất che bằng khăn vải hoặc khăn tay hoặc khăn giấy dùng một lần hoặc ống tay áo để làm giảm phát tán các dịch tiết đường hô hấp; rửa tay bằng xà phòng và nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn ngay sau khi ho, hắt hơi. Không khạc nhổ bừa bãi nơi công cộng.

2. Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng và nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn tay.

3. Người có triệu chứng phát ban cấp tính không rõ nguyên nhân kèm theo một hoặc nhiều triệu chứng nghi ngờ cần chủ động liên hệ với cơ sở y tế để được theo dõi, tư vấn kịp thời. Đồng thời, cần chủ động tự cách ly, tránh quan hệ tình dục.

4. Tránh tiếp xúc gần với người mắc bệnh đậu mùa khỉ, tránh tiếp xúc trực tiếp với những vết thương, dịch cơ thể, giọt bắn và các vật dụng, đồ dùng bị nhiễm mầm bệnh. Trong trường hợp nơi ở/nơi làm việc có người mắc hoặc nghi ngờ mắc bệnh, cần thông báo cho cơ quan y tế để được tư vấn và xử trí kịp thời, không tự ý điều trị.

5. Người đến các quốc gia có lưu hành dịch bệnh đậu mùa khỉ (khu vực Trung và Tây Phi), cần tránh tiếp xúc với động vật có vú (chết hoặc sống) như: động vật gặm nhấm, thú có túi, động vật linh trưởng có thể chứa vi rút đậu mùa khỉ. Khi quay trở về Việt Nam cần chủ động khai báo với cơ quan y tế địa phương để được tư vấn.

6. Đảm bảo an toàn thực phẩm, thực hiện lối sống lành mạnh, tăng cường vận động thể lực, nâng cao sức khỏe.