Chào chuyên gia, Nhà em có cậu con trai năm nay học lớp 3 rồi. Nhưng cháu thích chơi búp bê và có những hành động ẻo lạ, uốn éo cơ thể giống các em gái, mặc dù cháu vẫn nhận thức mình là con trai nhưng tôi rất lo lắng. Xin chuyên gia cho em chút lời khuyên để định hướng đúng cho con.

Minh Thư (Quảng Ngãi)

Trả lời:

Bạn thân mến, con bạn năm nay khoảng 9 tuổi, thuộc lứa tuổi trẻ nhất của thế hệ gen Z, sinh ra vào đầu những năm của thiên niên kỷ 21. Cũng là thế hệ đầu tiên được cho là lớn lên với sự tiếp cận Internet cùng các thiết bị kỹ thuật số và điện tử từ khi nhỏ. Ở thế hệ này dường như ranh giới giữa nam và nữ ngày càng trở nên mờ nhạt. Con trai có thể sơn móng tay; con gái có thể tập đi ván trượt.

Đầu tiên bạn cần nắm được kiến thức cơ bản chung của về rối loạn giới tính.

Bạn sẽ để ý đâu đó trên mạng xã hội có cụm danh từ LGBT với lá cờ sáu màu sắc, đó là viết tắt dành cho những người có xu hướng tình dục giới tính không phải là hai thái cực giữa nam và nữ.  Trong đó chữ L nghĩa là Lesbian (đồng tính nữ); chữ G: gay (đồng tính nam); chữ B: Bisexual (lưỡng tính) và  chữ T: Transgender (chuyển giới). Trong đó, đồng tính nữ và đồng tính nam chiếm đa số so với lưỡng tính và chuyển giới.

Bạn cũng cần phân biệt bốn khái niệm về giới như sau:

Đầu tiên là giới tính sinh học: Liên quan đên giải phẫu, nội tiết tố, nhiễm sắc thể của một người thuộc về giới gì. Thứ hai là xu hướng tính dục, tức là giới tính nào mà một người bị thu hút về mặt tình dục, hay mong muốn được yêu thương và hơn thế nữa. Thứ ba là bản dạng giới, được hình thành từ ba ảnh hưởng: Văn hóa, xã hội và môi trường. Nó đại diện cho suy nghĩ BÊN TRONG của cá nhân về giới tính của bản thân. Mong muốn của cá nhân muốn người khác xưng hô với họ thế nào? Anh hay chị. Vai trò giới tính hay cách biểu hiện giới: là mục tiêu, biểu hiện công khai mình bên ngoài là giới gì.

Để dễ hiểu, bạn tưởng tượng giới tính như một quang phổ, hai cực của quang phổ là nam và nữ, giới tính nó có thể là các điểm khác nhau trong quang phổ đó, và có thể giữ nguyên hay thay đổi theo thời gian.

Quay trở lại trường hợp con bạn. Bạn cần quan sát trẻ thật kỹ và lưu ý mấy vấn đề sau:

Thứ nhất: Nếu con bạn thỉnh thoảng đóng vai là các cô gái hoặc các bà mẹ, kể cả cố gắng mặc quần áo của em gái hoặc mẹ thì thông thường, hành vi này là một phần của sự phát triển bình thường. Đây là hành vi không phù hợp về giới tính (hành vi khác với các chuẩn mực văn hóa so với giới tính của một người khi sinh ra) không được coi là rối loạn giới và hiếm khi kéo dài đến tuổi trưởng thành. Tuy nhiên, các hành vi khác thường về giới tính ở trẻ em gái (Tôm boy – trông giống trẻ trai) thường không bị coi là rối loạn về giới tính so với các hành vi ẻo lả hoặc trẻ traiđiệu đà ở trẻ em trai. Nói cách khác, các bé trai có hành vi không phù hợp về mặt giới tính kéo dài có thể trở thành đồng tính hoặc lưỡng tính khi trưởng thành.

Để chẩn đoán rối loạn phân định giới tính ở trẻ em, thường ngay ở độ tuổi từ 2 đến 3 tuổi, các con bắt đầu có những biểu hiện chung sau đây:

Thích mặc đồ của giới khác

Nhấn mạnh rằng thuộc về giới khác

Mong rằng mỗi buổi sáng thức dậy và trở thành người giới khác

Thích tham gia vào các trò chơi và hoạt động khuôn mẫu của giới khác

Có những cảm xúc tiêu cực đối với bộ phận sinh dục của mình.

Ví dụ, một trẻ gái luôn khẳng định có mong muốn đứng khi đi tiểu và khao khát bộ phận sinh dục của trẻ sẽ phát triển như dương vật và trở thành một cậu bé. Ngược lại, một cậu bé có thể tưởng tượng về công việc của phụ nữ và không thích, không tham gia các trò chơi cảm giác mạnh và cạnh tranh của nam. Cậu bé đó có thể ngồi để đi tiểu và muốn được giải thoát khỏi dương vật và tinh hoàn của mình. Hầu hết, các trẻ có rối loạn giới tính không được đánh giá cho đến khi trẻ từ 6 đến 9 tuổi, khi những rối loạn giới này trở thành mạn tính.

Ngoài các dấu hiệu chung nói trên, trẻ cần biểu hiện trẻ em phải có ≥ 6 trong số 8 những đặc điểm sau đây:

Một mong muốn mãnh liệt hoặc nhấn mạnh rằng họ thuộc giới tính khác (hoặc một số giới tính khác)

Sở thích mãnh liệt trong việc mặc quần áo của người khác giới, và ở trẻ gái, chống đối việc mặc quần áo nữ

Sở thích mãnh liệt trong việc đóng vai giới tính khác khi chơi

Sở thích mãnh liệt các đồ chơi, trò chơi và các hoạt động đặc trưng của giới tính khác

Sở thích mãnh liệt trong việc chơi với bạn khác giới

Từ chối mãnh liệt các đồ chơi, trò chơi và các hoạt động đặc trưng của giới tính phù hợp với giới tính khi sinh của họ

Hoàn toàn không thích cơ thể giải phẫu hiện có của họ

Một mong muốn mãnh liệt đối với các đặc điểm giới tính sơ cấp và /hoặc thứ cấp phù hợp với cảm nhận nhân dạng giới tính của họ.

Như vậy bạn có thể quan sát đánh giá con bạn thông qua tiêu chuẩn chẩn đoán theo DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Ấn bản 5 ở trên.

Bạn cũng cần lưu ý rằng, đối với trẻ trai, đau khổ về những thay đổi cơ thể của tuổi dậy thì không như mong muốn sẽ nghiêm trọng hơn trẻ gái theo chiều ngược lại. Trẻ trai thường sẽ phát sinh hành vi muốn được điều trị chuyển sang giới nữ ở tuổi vị thành niên.

Bạn cần đưa trẻ tới tham vấn, chẩn đoán ở những trung tâm tâm lý có kinh nghiệm, để có hướng trị liệu cho trẻ càng sớm càng tốt

Thân chào bạn!

NCS TS. BS Nguyễn Bá Phước Anh, Viện trưởng viện Nghiên cứu Ứng dụng khoa học Tâm lý, Tâm thần và Thần kinh