Gáo là quả mọc dại từng gắn với tuổi thơ của các thế hệ 8X, 9X ở Ninh Bình và một số tỉnh miền Tây. Loại quả này mọc hoang dại ở các khe suối, hay ở hàng rào nhưng ít ai ngó ngàng, chỉ có người dân địa phương hái về để làm món cá kho. Còn với người dân thành phố, đây là thứ quả xa lạ, hầu như không ai biết đến.
Về đặc điểm nhận dạng, quả gáo hình tròn, vỏ ngoài khá sần sùi, nhìn qua nhiều người lầm tưởng đây là trái chôm chôm non. Khi xẻ ra, bên trong ruột trái gáo vàng ươm.
Trái gáo là thứ quả mọc dại dân dã ở Ninh Bình, từng gắn với những bữa cơm thời nghèo khó
Người dân địa phương cho biết trái gáo có 2 loại: gáo vàng và gáo trắng. Gáo vàng da láng, quả không tròn. Còn gáo trắng thì quả tròn, ngoài da có gai mềm giống như chôm chôm. Lúc còn xanh, quả gáo có vị hơi chát, đám trẻ con thường hái để chấm với muối ớt làm thành món ăn vặt trong những buổi trưa hè. Còn khi chín, nó chuyển sang ngọt thanh xen lẫn vị chua nhẹ.
Trái gáo bên trong có màu vàng ươm trông rất đẹp mắt. Loại quả này có thể ăn sống hoặc dùng để kho cá
"Người Ninh Bình thường dùng quả gáo để kho cá, thay vì khế hay sấu như ở những nơi khác. Quả gáo dùng để kho cá phải chọn quả còn tươi vừa chín đến. Sau đó, rửa sạch từng quả rồi xắt mỏng thành từng lát. Xếp gáo dưới đáy niêu rồi lần lượt thêm một lớp cá, lại một lớp gáo xen kẽ, nêm nếm gia vị là có thể để lên bếp để kho. Niêu cá kho sẽ có màu sắc đẹp mắt, phần thịt cá chắc nịch, mềm thơm phức. Hiện nay, nhiều nhà hàng ở Ninh Bình đưa món cá kho gáo vào thực đơn để đãi khách", chị Hoa (người dân ở Ninh Bình) chia sẻ.
Chị Hoa cho biết, trước đây cây gáo mọc ở khắp nơi, nó là thức quả quê dân dã, không ai mang ra chợ bán mà đi đâu cũng có thể hái được. Còn hiện tại loại quả này đã thành đặc sản dành cho người thành phố, vì lạ lẫm nên nhiều người tìm mua về ăn thử.
Quả gáo giờ được ưa chuộng ở thành phố.
Theo khảo sát, trên chợ mạng, trái gáo có vài địa chỉ rao bán với giá 100.000 - 120.000 đồng/kg nhưng chỉ có số lượng ít.
Rao bán gáo trên chợ mạng, chị Lan Anh (ở Cầu Giấy, Hà Nội) cho biết: "Đến mùa gáo, bố mẹ mình thường gửi xe xuống cho tôi. Hàng xóm thấy lạ nên xin về ăn thử rồi mê cái vị của quả dại này. Sau đó, năm nào tôi cũng lấy thêm hàng để bán trong chung cư và bạn bè trên trang cá nhân. Cứ gần đến mùa là nhiều người đã nhắn tin hỏi đặt gáo nhưng số lượng cũng không có nhiều. Mỗi lần bố mẹ tôi chỉ gom được khoảng 50kg, bán trong 1 ngày là hết veo".
Từ thứ quả dại mọc khắp nơi, giờ đây trái gáo đã "lên đời" thành món đặc sản lạ ở thành phố, bất cứ ai nghe đến tên cũng tò mò muốn một lần được ăn thử.
