Công trình do hai giáo sư của Đại học Johns Hopkins (Mỹ) và Đại học Phúc Đán (Thượng Hải) thực hiện, được xem là nghiên cứu đầu tiên phân tích đồng thời sự lệch pha về học vấn và thu nhập trong các cuộc hôn nhân hiện đại. Kết quả, được công bố ngày 14/11 trên tạp chí Social Science Research, ngay lập tức thu hút chú ý trong bối cảnh Trung Quốc dấy lên nhiều tranh luận về ngoại tình và sự lung lay của những chuẩn mực hôn nhân truyền thống.
Nghiên cứu dựa trên dữ liệu từ 4.006 người đã lập gia đình tham gia Khảo sát Đời sống Riêng tư Trung Quốc (CPLS) năm 2020. Bất kỳ ai có từ hai bạn tình trở lên trong vòng một năm được xếp vào nhóm ngoại tình, dù nhóm tác giả thừa nhận cách đo này chưa bao quát hết những trường hợp như ly thân hay quan hệ mở.
Điểm đáng chú ý là nguy cơ ngoại tình của nam giới gắn chặt với vị thế tương đối của họ trong hôn nhân. Khi vợ chồng có trình độ học vấn ngang nhau, tỷ lệ đàn ông ngoại tình thấp nhất. Nhưng khi người chồng học kém hơn vợ, nguy cơ này tăng 6,5 lần; thậm chí khi chồng học cao hơn vợ, nguy cơ vẫn tăng gấp đôi.
Sự đảo chiều về trình độ học vấn ở Trung Quốc nơi phụ nữ vượt nam giới tại cả bậc đại học và sau đại học từ năm 2009 đang làm lung lay quan niệm truyền thống rằng phụ nữ nên “kết hôn cao” để đảm bảo địa vị xã hội. Tỷ lệ phụ nữ lấy chồng học vấn thấp hơn cũng tăng mạnh qua các thế hệ, từ 6,9% (nhóm sinh 1950–1954) lên 25,8% (nhóm sinh 1990–1994).
Thế nhưng, khoảng cách về thu nhập lại bền bỉ hơn nhiều so với khoảng cách học vấn. Dù học vấn thay đổi, cấu trúc gia đình vẫn đậm tính gia trưởng: 56% đàn ông trong mẫu nghiên cứu kiếm nhiều tiền hơn vợ, trong khi chỉ 10% có trình độ học vấn cao hơn.
Khi phân tích kết hợp học vấn và thu nhập, nhóm nghiên cứu phát hiện một điểm nóng đáng báo động. Nguy cơ đàn ông ngoại tình tăng vọt lên 66% nếu người vợ học cao hơn nhưng người chồng lại kiếm được nhiều tiền hơn. Các tác giả cho rằng trong tình thế này, đàn ông dễ có xu hướng bù đắp sự thua kém học vấn bằng cách dựa vào lợi thế kinh tế để khẳng định quyền lực trong gia đình; ngoại tình trở thành một biểu hiện của việc tái lập trật tự gia trưởng truyền thống.
Ngược lại, nếu người vợ vượt trội ở cả hai phương diện vừa học giỏi hơn vừa kiếm nhiều tiền hơn, nguy cơ ngoại tình của đàn ông gần như bằng 0. Lý do, theo nhóm nghiên cứu, là trong hoàn cảnh này người chồng trở nên phụ thuộc và tránh mạo hiểm, đặc biệt khi cái giá phải trả có thể là mất đi sự hỗ trợ tài chính từ vợ.
Ở những cặp vợ chồng có học vấn tương đương, thu nhập cao hơn của người chồng lại gắn với khả năng ngoại tình thấp hơn, phù hợp với mô hình quyền lực truyền thống và tạo ra sự “ăn khớp” trong kỳ vọng hôn nhân.
“Kết quả của nghiên cứu cho thấy những lực kéo văn hóa – xã hội vẫn âm thầm chi phối đời sống gia đình", nhóm tác giả nhận định. Việc phụ nữ Trung Quốc ngày càng có học vấn cao hơn không đồng nghĩa với một đời sống hôn nhân bình đẳng hơn, ít nhất là ở thời điểm hiện tại.
