Sốt xuất huyết là gì?

Sốt xuất huyết là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do siêu vi Dengue gây ra, đặc trưng của bệnh là sốt cao kèm xuất huyết và thoát huyết tương ra khỏi mạch máu. Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời có thể dẫn đến sốc, suy đa cơ quan và dẫn đến tử vong.

Tác nhân gây bệnh sốt xuất huyết là gì?

Siêu vi Dengue là nguyên nhân gây bệnh, truyền từ người bệnh sang người lành qua vết muỗi đốt. Có tổng cộng 4 nhóm siêu vi Dengue gây bệnh cho người (D1 đến D4), trong đó hay gặp nhất là nhóm D2.

Thông thường, số lượng virus xuất hiện nhiều trong máu người bệnh ở giai đoạn sốt cao cấp tính và mất dần ở giai đoạn hồi phục của cơ thể.

Trung gian truyền bệnh cho trẻ sốt xuất huyết

Muỗi vằn Aedes aegypti là trung gian lây bệnh chính. Đây là loài muỗi sống nơi đông đúc, đẻ trứng và phát triển trong môi trường nước trong, ứ đọng xung quanh nhà.

Sự thật là chỉ có muỗi cái mới đốt người vì chúng cần dinh dưỡng để sinh sản. Thức ăn của muỗi đực chủ yếu là nhựa cây. Thời gian hoạt động mạnh của muỗi cái là ban ngày và chập choạng tối.

Sau khi hút máu người bệnh, virus phát triển trong cơ thể của muỗi và nhân lên đủ số lượng trong khoảng 8 - 10 ngày. Sau đó chúng sẽ mang virus và lây cho người khác qua vết cắn.

Biểu hiện trẻ sốt xuất huyết

Trẻ sốt xuất huyết biểu hiện bệnh ở nhiều dạng khác nhau và diễn tiến rất phức tạp. Sự khởi phát của bệnh thường khá đột ngột và diễn biến bệnh nhanh chóng từ nhẹ đến nặng qua ba giai đoạn: giai đoạn sốt, giai đoạn nguy hiểm và giai đoạn hồi phục.

Giai đoạn sốt

Nổi bật trong giai đoạn này là bé thường sốt cao đột ngột, liên tục, đáp ứng kém với các thuốc hạ sốt, thường không kèm cảm giác ớn lạnh. Kèm theo đó trẻ có thể nhức đầu, chán ăn, buồn nôn hoặc đau nhức cơ khớp và 2 hốc mắt.

Dấu hiệu đặc hiệu nhất trong giai đoạn này là các chấm xuất huyết ở dưới da, chảy máu cam hoặc chảy máu chân răng. Ngoài ra, da bé có thể bị xung huyết, đỏ lên hoặc phát ban toàn thân, kèm theo 2 mắt cũng bị sung huyết theo.

Kết quả xét nghiệm máu ở giai đoạn sốt thường không biểu hiện rõ ràng. Cụ thể, dung tích hồng cầu (Hematocrit) đa số là bình thường, số lượng tiểu cầu bình thường hoặc giảm dần, trong khi đó lượng bạch cầu thường giảm.

Giai đoạn nguy hiểm

Sau giai đoạn sốt, trẻ tiến vào giai đoạn nguy hiểm của bệnh, thường rơi vào khoảng ngày thứ 3 - 7 sau khi mắc bệnh. Trẻ có thể còn sốt hoặc đã thuyên giảm. Trẻ bị thoát huyết tương, khi đi khám có thể nhận thấy trẻ bị tràn dịch ở màng phổi, màng bụng, gan to bất thường, mi mắt phù nề. 

Nếu tình trạng thoát huyết tương nặng sẽ dẫn đến sốc với các biểu hiện dễ nhận thấy như: vật vã, bứt rứt, lờ đờ, lạnh đầu chi, da lạnh ẩm, mạch nhanh nhỏ, tiểu ít, huyết áp kẹt (huyết áp tối đa và tối thiểu cách nhau dưới 20mmHg), tụt huyết áp hoặc không thể đo được huyết áp.

Đặc biệt, trẻ bị xuất huyết dưới da rõ hơn hoặc xuất hiện các mảng bầm tím, nằm rải rác hoặc tập trung ở mặt trước hai cẳng chân và mặt trong hai cánh tay, ở phần bụng, đùi, mạng sườn. Kèm theo chảy máu mũi, chảy máu chân răng, tiểu ra máu. Nếu nặng hơn có thể xuất huyết tiêu hóa, não và các tạng khác.

Tuy nhiên, cần phải lưu ý rằng, xuất huyết không phải là biểu hiện bắt buộc của bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em, bởi vì có thể trẻ tuy mang bệnh nhưng lại hoàn toàn không biểu hiện triệu chứng xuất huyết.

Một số trường hợp nặng, trẻ có thể bị suy đa cơ quan như gan, thận, viêm não… Các biểu hiện này có thể có dù trẻ không bị sốc hoặc thoát huyết tương. Ở giai đoạn nguy hiểm này, xét nghiệm máu thấy lượng tiểu cầu giảm mạnh chỉ còn dưới 100.000/mm3, trường hợp nặng bé có thể bị rối loạn đông máu, vô cùng nguy kịch.

Sở dĩ giai đoạn này được xem là nguy hiểm nhất không chỉ vì các biến chứng có thể xảy ra mà vì phần lớn trẻ ở giai đoạn này thường hạ sốt, cha mẹ thấy vậy nên chủ quan và cho rằng con khỏi bệnh. Tuy nhiên tình trạng xuất huyết giảm tiểu cầu nặng nề vẫn đang diễn ra.

Giai đoạn phục hồi

Sau giai đoạn nguy hiểm chừng 24 - 48 giờ là giai đoạn phục hồi, trẻ hết sốt, tình trạng cải thiện nhiều, biểu hiện thèm ăn, huyết áp ổn định hơn và tiểu nhiều hơn.

Xét nghiệm máu thấy số lượng bạch cầu tăng lên nhanh, số lượng tiểu cầu dần trở về mức bình thường nhưng thường chậm hơn so với bạch cầu.

Thắc mắc của nhiều phụ huynh là sốt xuất huyết bao lâu thì khỏi, câu trả lời là khoảng 7 - 10 ngày, khi bệnh diễn tiến qua 3 giai đoạn trên và trẻ không xuất hiện các biến chứng thì trẻ sẽ khỏi bệnh hoàn toàn.

Điều trị sốt xuất huyết như thế nào?

Khi nhận thấy các dấu hiệu của trẻ sốt xuất huyết, cần lập tức đưa trẻ đến cơ sở y tế để khám và chẩn đoán kịp thời. Hiện nay chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu, chủ yếu là điều trị triệu chứng bệnh theo nguyên tắc hạ sốt, bù đủ dịch và theo dõi.

Phần lớn các trường hợp trẻ em bị sốt xuất huyết đều có thể được điều trị tại nhà (điều trị ngoại trú) và đến tái khám đầy đủ theo lịch hẹn. Cần lưu ý những chỉ dẫn của bác sĩ để quá trình điều trị đạt hiệu quả nhanh nhất, cụ thể như sau:

• Nếu bệnh nhi sốt cao trên 39 độ C, trẻ cần được uống thuốc hạ sốt paracetamol theo hướng dẫn sử dụng, nới lỏng quần áo, lau mát. Chú ý không được dùng aspirin hay ibuprofen vì có thể dẫn đến tình trạng xuất huyết nặng hơn.
• Cho bé uống nhiều nước (nước đun sôi để nguội), oresol (nước điện giải), nước trái cây (nước dừa, cam, chanh...) hoặc cháo loãng pha với muối để bổ sung nước và điện giải cho bé.
• Nên để trẻ nghỉ ngơi tại nhà, hạn chế vận động trong thời gian trẻ bị sốt xuất huyết.
• Trong trường hợp trẻ không thể uống được nước do nôn ói quá nhiều, lừ đừ, không tỉnh táo, cần đưa đến cơ sở y tế để được hướng dẫn thêm.

Khi nào cần mang trẻ sốt xuất huyết đến viện

Trong quá trình chăm sóc tại nhà, nếu phát hiện các dấu hiệu sau thì cần đưa trẻ đi khám lại ngay:

• Vật vã, lừ đừ
• Đau bụng nhiều hơn
• Da xung huyết nhưng tay chân sờ thấy lạnh
• Nôn ói liên tục, không uống nước được
• Xuất huyết tiêu hóa như ói máu hoặc đi tiêu ra phân đen

Chế độ dinh dưỡng cho trẻ sốt xuất huyết

Trẻ sốt xuất huyết nên ăn gì?

Bổ sung nhiều nước

Trẻ sốt xuất huyết có triệu chứng điển hình là sốt cao kèm mất nước nên việc bù nước là quan trọng nhất.

Bên cạnh đó, cha mẹ nên cho trẻ uống thêm các loại nước trái cây, nước ép như nước cam, canh, nước ép bưởi, nước dừa vì các loại quả này có chứa nhiều vitamin C và khoáng chất.

Ăn cháo loãng, súp

Trẻ thường có cảm giác chán ăn, miệng đắng khi bị sốt. Lời khuyên tốt nhất dành cho trẻ là nên ăn thức ăn các loại cháo loãng, soup để dễ hấp thu và có nhiều dưỡng chất.

Trong thời điểm này, các mẹ nên bổ sung cho bé các món ăn giàu đạm từ trứng, thịt, sữa, thực phẩm giàu vitamin A, giàu kẽm có trong thịt bò, gà... để tăng cường sức đề kháng giúp bé chống lại bệnh sốt xuất huyết.

Đối với trẻ em bị sốt xuất huyết mà đang trong giai đoạn bú mẹ, người mẹ cần cho bé bú nhiều hơn ngày thường để tăng cường sức đề kháng tự nhiên từ sữa mẹ.

Cho trẻ ăn bù sau khỏi bệnh

Khi trẻ đã hết sốt và khỏi bệnh thì bố mẹ nên cho trẻ ăn uống bình thường và nên cho ăn bù để bổ sung chất dinh dưỡng trong thời gian bé bị ốm và hạn chế tình trạng nhẹ cân, suy dinh dưỡng sau này.

Khi bị sốt xuất huyết, người bệnh nên bổ sung thêm các loại nước ép từ rau quả tươi như cà rốt, dưa chuột và các loại rau lá để tăng cường khả năng miễn dịch, giảm đau cho người bệnh nhờ các vitamin và khoáng chất có trong đó.

Trẻ sốt xuất huyết kiêng gì?

Thức ăn nhiều dầu mỡ

Trẻ sốt xuất huyết thường ăn khó tiêu, dễ nôn ói nên khẩu phần ăn có nhiều dầu mỡ sẽ càng làm nặng thêm tình trạng này. Vì vậy, cha mẹ cần chú ý hạn chế các món ăn nhiều dầu mỡ cho trẻ.

Thức ăn cay, nóng

Sức đề kháng của trẻ sốt xuất huyết bị giảm và năng lượng bị hao hụt nên khi người bệnh ăn đồ cay, nóng như ớt, gừng, mù tạt ... thì sẽ làm nhiệt độ trong cơ thể tăng lên. Điều này không những khiến tình trạng bệnh nặng hơn mà còn ảnh hưởng đến khả năng hồi phục của người bệnh.

Thực phẩm màu đen

Trong suốt giai đoạn bị bệnh, người bệnh nên kiêng ăn các loại thực phẩm có màu đỏ, nâu, đen vì dễ nhầm lẫn với tình trạng xuất huyết tiêu hóa của bệnh gây ra.

Đồ uống ngọt

Người bệnh sốt xuất huyết không nên uống các loại đồ uống ngọt như soda, mật ong và các loại nước chứa nhiều đường, để tránh ảnh hưởng đến việc điều trị bù dịch cho bệnh nhân.

Phòng bệnh sốt xuất huyết như thế nào?

Biện pháp phòng bệnh đang được áp dụng là chủ động kiểm soát các loại muỗi truyền bệnh, diệt lăng quăng, tiêu diệt muỗi trưởng thành, tránh để muỗi đốt, vệ sinh môi trường sống, loại bỏ các ổ chứa nước lắng đọng. Cha mẹ có thể loại bỏ nơi sinh sống và sinh sản của muỗi, tiêu diệt lăng quăng/bọ gậy bằng cách:

• Đậy kín các dụng cụ có chứa nước, để muỗi không thể vào đẻ trứng.
• Thả cá vào các dụng cụ đựng nước dung tích lớn (bể, giếng, chum, vại...) để cá ăn hết lăng quăng nếu có.
• Vệ sinh tất cả các dụng cụ chứa nước vừa và nhỏ (lu, khạp...) hàng tuần.
• Thu gom, vứt bỏ các vật dụng, phế liệu trong nhà và xung quanh nhà, chẳng hạn như chai, lọ, mảnh vỡ vỏ chai, vỏ quả dừa, lốp xe, vỏ xe cũ…
• Vệ sinh môi trường sinh sống, lật úp các vật dụng chứa nước khi chưa dùng đến.
• Bỏ muối hoặc dầu vào bát nước kê chân chạn/tủ đựng chén bát, thay nước bình hoa.

Cách phòng chống muỗi đốt cho trẻ:

• Cho trẻ mặc quần áo dài tay.
• Ngủ trong màn, giăng mùng, kéo rèm (kể cả ban ngày).
• Sử dụng bình xịt diệt muỗi, nhang hương chống muỗi, kem xua muỗi, vợt điện diệt muỗi…

Tóm lại, trẻ sốt xuất huyết biểu hiện rất phức tạp, có thể rất nhẹ và khỏi hoàn toàn nhưng cũng có thể rất nặng dẫn đến tử vong. Điều quan trọng là phát hiện và điều trị kịp thời, đúng cách để tránh các biến chứng nguy hiểm. Đồng thời, chăm sóc, ăn uống và phòng bệnh sốt xuất huyết là những việc cha mẹ trẻ cần đặc biệt chú ý trong mùa dịch.