Nhiều virus "ngủ yên" nhiều năm bùng phát trở lại

Giờ đây, khi thế giới nhanh chóng phá bỏ các biện pháp được áp dụng để làm chậm sự lây lan của COVID-19, thì những phiền toái do virus và vi khuẩn vốn đang gián đoạn đã quay trở lại và hoạt động theo những cách không mong đợi.

Hai mùa đông vừa qua là một số trong những mùa cúm nhẹ nhất được ghi nhận, nhưng số ca nhập viện vì cúm đã tăng lên trong vài tuần qua của tháng 5. Virus Adenovirus loại 41, trước đây được cho là gây ra những cơn bệnh đường tiêu hóa khá vô hại, giờ đây có thể gây ra bệnh viêm gan nặng ở trẻ nhỏ khỏe mạnh.

Virus hợp bào hô hấp, hoặc RSV, một loại thường gây bệnh vào mùa đông, đã gây ra các đợt bùng phát bệnh lớn ở trẻ em vào mùa hè năm ngoái và vào đầu mùa thu ở Mỹ và Châu Âu.

Và hiện nay bệnh đậu mùa khỉ, một loại virus thường chỉ được tìm thấy ở Tây và Trung Phi, đang gây ra đợt bùng phát chưa từng có ở hơn một chục quốc gia ở châu Âu, Bắc Mỹ, Trung Đông và Australia…

Tác động của hậu COVID-19
Những loại virus này không khác so với trước đây, nhưng hiện tại cơ thể người lại phản ứng khác . Do các hạn chế của COVID-19, con người khả năng miễn dịch suy giảm, dễ bị tổn thương hơn. Cùng với sự gia tăng tính nhạy cảm, theo các chuyên gia y tế,  cơ thể con người đang có xu hướng hướng tới một trạng thái cân bằng mới sau đại dịch với tình trạng nhiễm các virus gây bệnh truyền nhiễm.

Theo đó, các đợt dịch lớn hơn có thể ập đến. Bệnh tật có thể lưu hành vào những thời điểm hoặc ở những địa điểm mà bình thường không có.

Petter Brodin, GS miễn dịch học nhi khoa tại ĐH Imperial College London, cho biết: "Đó không phải là dự báo về ngày tận thế. Nhưng tôi nghĩ hơi khác thường".

Marion Koopmans, trưởng khoa viroscience tại Trung tâm Y tế Erasmus ở Rotterdam, Hà Lan, tin rằng con người có thể đang phải đối mặt với một thời kỳ khó biết điều gì sẽ xảy ra với những căn bệnh tưởng như đã hiểu.

"Tôi nghĩ điều đó là có thể" - bà Koopmans nói.

Hiện tượng này - sự phá vỡ các mô hình nhiễm trùng bình thường -  rõ ràng đối với các bệnh mà trẻ em dễ bị lây  và làm lan truyền virus.

Hầu hết các em đã trải qua một khoảng thời gian dài mà không đi học trực tiếp. Nhiều trẻ ít tiếp xúc với những người bên ngoài gia đình hơn hay khi tiếp xúc đều được đeo khẩu trang.

Bà Koopmans và cộng sự đã thực hiện một nghiên cứu nhằm tìm kiếm các kháng thể trong máu của trẻ nhỏ. "Trẻ em trong năm thứ hai của đại dịch có ít kháng thể hơn rất nhiều đối với một loạt các virus đường hô hấp phổ biến" – bà Koopmans cho hay.

Những yếu tố như vậy có thể giúp giải thích hiện tượng phát ban gần đây của các trường hợp viêm gan bất thường ở trẻ nhỏ. Các nhà khoa học đang điều tra các trường hợp này cho rằng chúng có thể do adenovirus loại 41 gây ra, vì nó đã được tìm thấy ở một số lượng lớn trẻ em nhiễm bệnh.  

Một số nhà khoa học đưa ra giả thuyết rằng loại virus này có thể luôn là nguyên nhân gây ra một số ít các trường hợp viêm gan trẻ em không rõ nguyên nhân hàng năm. Theo phỏng đoán, đã có nhiều ca nhiễm adenovirus loại 41 hơn trong 8 tháng qua do tính nhạy cảm của trẻ em tăng lên.

 
Sự phá vỡ các mô hình nhiễm bệnh thông thường do đại dịch gây ra có nghĩa là ngay cả người lớn cũng không tạo ra mức kháng thể mà thông thường chúng ta có được thông qua việc tiếp xúc thường xuyên với virus, tạo ra những nhóm người nhạy cảm ngày càng lớn.

Ví dụ, các chuyên gia về bệnh cúm lo lắng rằng, khi virus cúm quay trở lại, sự lây nhiễm ở những người không bị nhiễm trùng gần đây có thể chuyển thành một mùa cúm rất tồi tệ.

Chuyên gia Koopmans cho biết một số nghiên cứu cho thấy rằng sau khoảng 1 hoặc 2 năm việc lây truyền bệnh cúm ở mức thấp, có thể giảm đáng số người có kháng thể cúm ở mức cao đủ để bảo vệ. "Vì vậy, cũng có khả năng, một nhóm lớn hơn, dễ mắc bệnh hơn ở người lớn." – bà Koopmans nói.

Điều này sẽ diễn ra như thế nào? Hiện tại, các chuyên gia y tế đang theo dõi sát sao xem liệu có sự gia tăng các trường hợp mắc bệnh giống bại liệt được gọi là viêm tủy cấp tính hay AFM, được cho là do nhiễm virus enterovirus D68 gây ra hay không.

Chuyên gia Messacar, Phó giáo sư tại Đại học Colorado, đã nghiên cứu AFM trong tám năm qua nói: "Chúng ta đã có 4 năm trẻ không mắc loại virus này. Nhưng chúng tôi không biết điều gì sẽ xảy ra, không biết khi nào virus này quay trở lại. Nhưng khi nó quay trở lại, có nhiều trẻ em dễ bị nhiễm bệnh hơn mà không  có được khả năng miễn dịch. Đó là những gì chúng tôi đang chứng kiến với nhiều loại virus khác nhau".

Thomas Clark, Phó giám đốc bộ phận các bệnh do virus tại Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ, cho biết những người trong ngành y tế công cộng lo ngại có thể bùng phát các bệnh có thể phòng ngừa bằng vaccine do thực tế là nhiều trẻ em trên thế giới đã bỏ lỡ việc tiêm chủng trong thời kỳ đại dịch.

Nhưng đó không phải là cách duy nhất mà đại dịch có thể ảnh hưởng đến các bệnh truyền nhiễm.

"Chúng tôi rất chú trọng đến những trẻ em chưa được tiêm chủng định kỳ, đó là cơ sở để bệnh sởi có thể tái phát. Nhưng cũng có rất nhiều trẻ em không nhiễm những loại virus thông thường mà chúng đã tiếp xúc " – ông Clark cho hay.

Ông Clark nói rằng chúng ta có thể thấy sự khác biệt về mức độ nghiêm trọng của một số bệnh, bởi vì trẻ nhỏ đã được bảo vệ trong giai đoạn đầu của đại dịch giờ có thể mắc chúng ở giai đoạn lớn hơn. Một số bệnh gây ra các triệu chứng nghiêm trọng hơn nếu mắc phải chúng khi ở độ tuổi lớn hơn.

 "Liệu điều này chỉ xảy ra trong khoảng thời gian ngắn hay không, tôi nghĩ đó là một dấu hỏi lớn. Nhưng chắc chắn là thứ đáng thực sự theo dõi sát sao" – ông Clark khẳng định.

Các quy tắc về bệnh truyền nhiễm không thay đổi
David Heymann, người chủ trì Ủy ban chuyên gia cố vấn cho Chương trình Khẩn cấp Y tế tại Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), cho biết việc dỡ bỏ các biện pháp kiểm soát đại dịch có thể giúp thúc đẩy sự lây lan của bệnh đậu mùa khỉ trong đợt bùng phát hiện nay ở châu Âu, Bắc Mỹ và hơn thế nữa. Nhiều trường hợp mắc bệnh đậu khỉ đã được chẩn đoán ở những người đàn ông có quan hệ tình dục đồng giới.

Sau hai năm hạn chế đi lại, xa cách xã hội và tụ tập nơi công cộng, mọi người đang vứt bỏ xiềng xích của các biện pháp kiểm soát COVID-19 và bắt đầu quay trở lại cuộc sống trước đại dịch. 

Heymann, giáo sư dịch tễ học bệnh truyền nhiễm tại Trường Vệ sinh và Y học Nhiệt đới London, cho rằng dịch bệnh đậu mùa khỉ có thể đã âm ỉ ở mức độ thấp ở Vương quốc Anh hoặc một nơi nào khác bên ngoài châu Phi trong một thời gian khá dài, nhưng có thể đã chỉ được công chúng chú ý khi du lịch quốc tế bắt đầu trở lại.

"Nếu bạn nhìn vào những gì đang xảy ra trên thế giới trong vài năm qua và nếu bạn nhìn vào những gì đang xảy ra bây giờ, bạn có thể dễ dàng tự hỏi liệu loại virus này có xâm nhập vào Vương quốc Anh cách đây hai đến ba năm hay không. Và có phải khi đột nhiên mọi thứ mở ra và mọi người bắt đầu đi du lịch và hòa vào cộng đồng, virus đã lây lan" – giáo sư Heymann cho hay.

Chuyên gia Brodin dự đoán, mặc dù tất cả những điều này có thể gây ra một khoảng thời gian đáng lo ngại trong vài năm tới, nhưng mọi thứ cuối cùng sẽ lắng xuống.

"Tôi nghĩ một khi virus đã lây nhiễm cho một số người, khả năng miễn dịch của cộng đồng sẽ bắt đầu khởi động và virus biến mất. Về cơ bản, chúng tôi đã không thay đổi các quy tắc về bệnh truyền nhiễm" – chuyên gia Brodin nói.