“Con trai gì mà mít ướt thế?”, “Con gái phải ngoan, đừng chạy nhảy nhiều!”, “Con trai thì phải bảo vệ em chứ!”, “Con gái thì phải biết nhường nhịn”… Những câu nói tưởng quen thuộc, nhẹ nhàng lại xuất hiện ở mọi ngóc ngách của đời sống. Chúng nghe có vẻ vô hại, thậm chí nhiều người còn xem như chuẩn mực nuôi dạy trẻ nhưng chính những lời nhắc tưởng bình thường ấy lại là những hạt giống âm thầm gieo nên bất bình đẳng giới.
Ngay từ khi còn rất nhỏ, trẻ em đã được xã hội phân chia thành hai khuôn: con trai phải mạnh mẽ, cứng rắn, không được khóc lóc hay tỏ ra yếu đuối; con gái phải nhẹ nhàng, hiền lành, biết chăm sóc và sẵn sàng hy sinh. Những kỳ vọng này dần tạo ra hai bộ tiêu chuẩn hoàn toàn khác biệt cho hành vi của trẻ. Bé trai được khuyến khích mạo hiểm, thể hiện bản thân, được công nhận khi dám làm điều lớn lao. Bé gái thì lại được dạy phải ngoan ngoãn, trật tự, yên lặng và đừng gây phiền phức.
Tưởng như đó chỉ là cách giúp trẻ vào nếp nhưng thực chất, những khuôn mẫu giới này đang âm thầm hạn chế sự phát triển tự nhiên. Một cậu bé buồn mà không được phép khóc sẽ học cách kìm nén cảm xúc, mang theo áp lực phải mạnh mẽ mọi lúc. Một bé gái thích leo trèo, khám phá nhưng bị nhắc nhở phải nhẹ nhàng sẽ dần đánh mất sự tự tin, sợ thử nghiệm, sợ bước ra khỏi khuôn an toàn.
Hệ quả của những khuôn mẫu này lớn hơn chúng ta nghĩ. Nhiều nghiên cứu cho thấy nam giới trưởng thành thường gặp khó khăn khi thể hiện cảm xúc hoặc tìm kiếm sự hỗ trợ tâm lý. Áp lực phải tự giải quyết mọi thứ khiến họ dễ rơi vào stress, bạo lực, hoặc trầm cảm nhưng lại giấu kín vì sợ bị đánh giá.
Ngược lại, phụ nữ lớn lên trong môi trường luôn nhắc con gái phải ngoan lại dễ rơi vào vòng xoáy hy sinh, đặt nhu cầu của người khác lên trên mình, ngại nói “không”, ngại tranh luận và dễ nhận về phần việc chăm sóc mà xã hội mặc định giao cho.
Những khuôn mẫu ấy còn định hướng cả tương lai nghề nghiệp của trẻ. Không ít bé trai được hướng tới STEM hay công nghệ vì hợp với nam giới trong khi bé gái được khuyên theo các ngành giáo dục, chăm sóc. Và cứ thế, sự phân công lao động theo giới được duy trì từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Thay đổi những định kiến này không phải điều quá khó; đôi khi chỉ cần bắt đầu từ cách ứng xử nhỏ nhất. Khi một cậu bé buồn, hãy để em được khóc và gọi tên cảm xúc của mình. Khi một bé gái muốn trèo cây, chạy nhảy, hãy để em khám phá thế giới như mọi đứa trẻ khác. Hãy loại bỏ những lời chê bai mang màu sắc giới tính, đừng mặc định rằng việc nhà là của con gái hay những việc nặng là của con trai.
Quan trọng hơn, hãy khuyến khích trẻ làm điều chúng thích và sống đúng với cá tính của mình, thay vì ép vào một khuôn giới cứng nhắc.
Trường học và truyền thông cũng đóng vai trò không nhỏ trong việc phá bỏ khuôn mẫu giới. Trẻ chịu ảnh hưởng rất lớn từ thầy cô, sách giáo khoa, phim ảnh và các sản phẩm giải trí. Khi sách chỉ mô tả mẹ nấu ăn, bố sửa nhà, khi phim hoạt hình mặc định nhân vật nam mạnh mẽ, nhân vật nữ yếu đuối, hay khi giáo viên vô thức khen con gái vì ngoan và nhắc nhở con trai vì nghịch, những lệch chuẩn ấy tiếp tục được củng cố.
Môi trường giáo dục cần tích hợp bình đẳng giới một cách tự nhiên trong các giờ sinh hoạt, tránh phân vai trò theo giới trong hoạt động nhóm và tạo điều kiện để cả bé trai lẫn bé gái đều được tiếp cận thể thao, nghệ thuật, khoa học như nhau. Truyền thông cũng cần xây dựng hình ảnh đa dạng về giới, tôn vinh sự tử tế và lòng trắc ẩn như phẩm chất chung của con người, không phải đặc quyền của giới nào.
Bình đẳng giới không bắt đầu từ chính sách vĩ mô mà từ những câu nói, những cái nhìn và cách cư xử hàng ngày. Khi trẻ được tự do bộc lộ cảm xúc, được lựa chọn sở thích và con đường riêng mà không bị gán nhãn “chuẩn giới”, chúng sẽ lớn lên tự tin hơn, tôn trọng hơn và thấu cảm hơn.
Một xã hội công bằng là nơi con trai có quyền yếu đuối mà không bị coi là “mất nam tính”, và con gái có quyền mạnh mẽ, dám dẫn dắt mà không bị đánh giá là “khác thường”.
