Vừng đen , tên khác chi ma, ô ma tử, hồ ma nhân... thuộc loài thực vật họ hồ ma. Theo các nghiên cứu của y học hiện đại, vừng đen có hàm chứa chất béo, chất albumin, chất diệp toan, kích thích tố... tác dụng chống lão hóa, có thể ức chế các tế bào tự do trong cơ thể, chống xơ cứng động mạch, tăng lượng tế bào máu... Theo y học cổ truyền, vừng đen tính bình, vị ngọt, lợi về kinh gan, thận, đại tràng. Có tác dụng bổ gan, thận, bổ huyết, nhuận tràng. Dùng trong trường hợp đau đầu, hoa mắt, ù, tai, tóc bạc sớm, da khô, huyết hư, phế âm hư tổn.
Bài thuốc có vừng đen giúp chữa suy nhược thần kinh.
Vừng đen (chi ma) được sử dụng làm món ăn vị thuốc chữa bệnh như sau:
Chi ma câu kỷ ẩm: vừng đen 15g, hà thủ ô 15g, câu kỷ tử 15g, cúc hoa 9g. Sắc uống. Chữa nhức đầu, hoa mắt, tóc bạc sớm, đại tiện táo.
Chi ma hạnh đào đường: vừng đen 250g, hạnh đào nhân 250g, đường phèn 0,5kg. vừng đen và hạnh nhân rang chín. Đường phèn đun nóng cho vừng và hạnh nhân vào trộn đều đổ ra đĩa, chờ nguội có thể sắn hoặc cắt thành từng miếng nhỏ ăn cách nhật. Chữa suy nhược thần kinh, rụng tóc, chứng hay quên.
Hắc chi ma cao: vừng đen 250g, mật ong, đường phèn, nước gừng tươi đều 100g. Nghiền vừng đen (hoặc cho vừng vào máy xay sinh tố) thành bột lỏng, cho nước gừng, mật ong, đường phèn trộn đều, đun cách thủy 60-90 phút. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 20 ml. Chữa hen suyễn, người già cơ thể suy nhược.
Chi ma phục linh: vừng đen 20g, phục linh 25g, bột mì , mật ong vừa đủ. Phục linh và vừng đen giã nát trộn bột mì và mật ong vào, hấp chín. Ăn thường xuyên để tăng cường thể lực, phòng chống bệnh tật.
Hắc chi ma diêm: vừng đen rang chín với muối làm nhân bánh hoặc ăn với cơm. Dùng cho sản phụ ít sữa hoặc tắc sữa.
Chi ma chúc (cháo vừng): vừng đen 20g, gạo lứt 50g. Vừng đen rang chín nấu cháo gạo lứt, thêm đường ăn. Chữa gan thận bất túc, đầu váng, mắt hoa, lưng đau, gối mỏi da khô, huyết hư...
Chi ma chỉ khái tán: vừng đen 125g, đường phèn 30g. Nghiền chung thành bột. Mỗi lần uống 15-30g. Dùng cho người ho khan lâu ngày, phế âm hư tổn.
Chi ma ích trí cao: vừng đen 50g, hà thủ ô 50g, trai ngọc 20g, thần khúc 50g, phục linh 50g, đào nhân 10g, bạch truật 50g, vỏ trong mề gà 10g, trần bì 20g. Nghiền chung thành bột mịn, cho mật ong vào hoàn viên. Ăn mỗi ngày 10-20g. Ăn thường xuyên có tác dụng kiện tỳ, cường thận, tóc đen, sinh tủy, tăng cường trí nhớ.
Chi ma tứ thần hồ: vừng đen 1.000g, bổ cốt chỉ 30g, nhục đậu khấu 20g, ngũ vị tử 20g, táo tầu 35g, gừng tươi 100g, ngô thù du 10g. Tất cả (vừng đen sao thơm; bổ cốt chỉ, nhục đậu khấu, ngũ vị tử, ngô thù du: bỏ hạt) xay khô, tán bột, trộn đều, đựng vào lọ kín. Khi dùng cho nước ấm khuấy tan, không loãng không đặc là được, thêm đường, hấp cách thủy. Phương thuốc có tác dụng bổ gan thận, nhuận ngũ tạng.
