Những ngày gần đây, dư luận các tỉnh phía Nam xôn xao trước việc ăn cá rô đầu vuông gây ung thư, khiến hàng trăm hộ nông dân điêu đứng, người tiêu dùng hoang mang. Xin giới thiệu bài viết của GS.TS. Phạm Xuân Sinh - Trường ĐH Dược Hà Nội để bạn đọc hiểu hơn về loại cá rô này.

Ở nước ta có rất nhiều loại cá đồng (cá nước ngọt) khác nhau, cũng có nhiều loại cá ăn ngon, song hầu như không để lại những ấn tượng sâu đậm như cá rô thường mà người dân quen gọi là “cá rô đồng”. Cũng không phải ngẫu nhiên mà cá rô thường lại được nhân dân ta, từ xưa đã có nhiều ngôn từ để ghi nhận, như “ngon như gan gà, trứng cá rô”, “cá rô kho tộ”, “cá rô đầm Sét”. Cá rô đã đi vào ca dao dân ca Việt Nam:

“Em là con gái đến thì
Như con cá rô thia ăn vực, có khi hóa rồng”.
Thực chất cá rô đầu vuông vẫn nằm trong phạm vi cá rô thường - là một trong các loại cá đồng rất thơm ngon và bổ dưỡng.

Cá rô thường (Anabas) là loài cá rất phổ biến ở nước ta. Chúng sống phổ biến ở ao, hồ, ruộng nước… Thân cá hơi dẹt, đầu múp, nắp mang khỏe và có răng cưa, vây lưng có nhiều gai cứng. Chiều dài thân chỉ khoảng 15 -20cm, nặng chừng 20-80g. Cá lớn chậm nhưng rất khỏe, có thể sống được trên cạn khá lâu nhờ vào bộ phận hô hấp phụ gọi là hoa khế; đó là những nếp màng nhầy với nhiều mạch máu nhỏ li ti. Vào mùa khô hanh, cá lẩn sâu trong lớp bùn lầy. Một khi có hạn hán kéo dài, cá rô có thể tự di chuyển ngay trên mặt đất hoặc leo cả lên các bờ ghềnh, bờ dốc của đầm, suối… thậm chí cả lên cây để đi tìm nguồn nước mới. Chính vì lẽ đó, cá rô còn được gọi dưới một cái tên nữa là cá rô leo (Climbing fish). Thịt cá rô thường hoặc hai buồng trứng màu vàng ươm của nó rất thơm ngon, bùi và béo ngậy. Là loại thực phẩm rất ngon và bổ. Ai đã từng ăn món cá rô kho tộ, cá rô chiên, cá rô canh cải, thì khó mà quên được! Cũng cần nói thêm rằng, do một số yếu tố của môi trường sống của chúng, như khí hậu, thời tiết, địa hình, nguồn nước, thức ăn… đã ảnh hưởng đến đặc tính biến dị về gen của chúng; do đó từ cá rô thường đã có một số cá thể biến thành “cá rô đầu vuông”, song vẫn nằm trong phạm vi loài. Qua phân tích hình thái học và biến dị ADN ti thể, các nhà khoa học của Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản tỉnh Hậu Giang đã xác định giữa cá rô đầu vuông và cá rô thường, có sự tương đồng tới 99% với toàn phần trình tự ADN ti thể. Như vậy có thể nói rằng, về mặt khoa học, giữa cá rô thường và cá rô đầu vuông không có sự khác biệt về loài. Mặc dù vậy về mặt hình thái cũng có thể dễ dàng phân biệt với cá rô thường ở chỗ, khi cá lớn lên, phần đầu cá hơi vuông, lại có chấm đen ở phần mang và phần đuôi cá. Cá rô đầu vuông, thịt cũng thơm ngon, béo ngậy và bổ như cá rô thường. Tuy nhiên do có sự chọn lọc và nuôi trong điều kiện đầy đủ, cá rô đầu vuông có thể lớn rất nhanh, đạt từ 500 - 800g một con sau nửa năm. Do cá lớn nhanh nên chỉ cần 5 - 6 tháng, 1ha mặt nước nuôi cá có thể thu được từ 70- 00 tấn cá, mang lại lợi ích không nhỏ, từ 600 - 700 triệu đồng. Điều đó giúp cho việc cải thiện đời sống người dân ở một số vùng ở các tỉnh phía Nam rất tốt.

Việc tung tin đồn “ăn cá rô đầu vuông bị ung thư” trong thời gian vừa qua ở một vài địa phương ở phía Nam là hoàn toàn không có cơ sở về mặt khoa học. Trái lại mang nhiều dụng ý xấu, có hại cho việc sản xuất nghề cá của bà con nông dân. Thiết nghĩ, đây không còn là điều lạ và cũng không phải chỉ xảy ra với cá rô đầu vuông. Nay nó đã trở nên lỗi thời, khi mà nhận thức của người Việt Nam đã khác trước! Do đó, bà con nên yên tâm trong việc nuôi cá rô đầu vuông, một mặt hàng rất có tiềm năng và lợi thế ở nước ta. Và người tiêu dùng cũng không cần phải băn khoăn, lo lắng đến việc ăn cá rô đầu vuông, một loại thực phẩm rất ngon và bổ dưỡng.

Cần nói thêm rằng, cá rô đầu vuông được người tiêu dùng trong nước ưa chuộng, vì thịt rất thơm ngon và không hề có một dấu hiệu của một phản ứng bất lợi nào với cơ thể, hơn nữa về mặt trọng lượng của cá lại lớn. Mặt khác, cá rô đầu vuông đang có xu thế trong việc xuất khẩu sang thị trường nước ngoài (Trung Quốc).