1. Quả kha tử là quả gì?

Tên thường gọi: Cây chiêu liêu, Hạt chiêu liêu, Kha lê, Kha lê lặc...

Tên khoa học: Terminalia chebula

Họ khoa học: Thuộc họ Bàng – Combretaceae.

2.1. Mô tả

Cây kha tử hay cây chiêu liêu là một cây thuốc quý dạng cây gỗ cao 15 - 20m. Lá mọc đối, cuống ngắn. Hoa mọc ở đầu cành hoặc kẽ lá thành bông, tràng hoa màu trắng, có mùi thơm. Quả hình trứng, 2 đầu nhọn có 5 cạnh dọc. Đường kính 2,5 - 3cm; dài 3 - 5cm. Vỏ màu nâu nhạt. Hạch (hột) cứng chắc, thịt dày (khi khô chỉ còn 2 - 4mm), vị chua chát. Kha tử là cây ưa sáng khi trưởng thành, nhưng chịu bóng khi non. Kha tử mọc nhiều ở rừng thưa, rừng thứ sinh

2.2. Phân bố

Phân bố nhiều ở rừng thường xanh, rừng nửa rụng lá và khu vực rừng chuyển tiếp giữa rừng nửa rụng lá và rừng khộp (rừng rụng lá ưu thế cây họ Dầu). Trong nhiều khu rừng chiêu liêu chiếm 2-4% tổ thành cây gỗ lớn. Cây chiêu liêu thường mọc ở các địa hình bằng phẳng ven sông suối, dọc đường đi, chân núi ở độ cao dưới 1.200m, gặp nhiều ở độ cao 300-700m. Ở Ấn Độ, chiêu liêu có thể phân bố đến độ cao 1.500m. Cây chiêu liêu mọc trên cả đất pha sét và đất cát. Cây chiêu liêu chịu lạnh, khô và chịu lửa, do có vỏ dày. Chiêu liêu tái sinh rải rác dưới tán rừng thưa, có độ tàn che 0,3-0,4. Cây chiêu liêu cũng có khả năng tái sinh chồi tốt. Thông thường, chiêu liêu cùng mọc với chiêu liêu đen, chiêu liêu ổi.

Cây kha tử mọc hoang và được trồng ở một số tỉnh miền Nam nước ta. Trên thế giới, cây Chiêu liêu mọc hoang và được trồng ở các nước Đông Nam á (Lào, Campuchia, Thái Lan, Miến Điện), ấn Độ. Trước đây, Trung Quốc phải nhập vị Kha tử ở ấn Độ và Việt Nam, nay đã trồng được ở các tỉnh Vân Nam, Quảng Đông, Quảng Tây.

2.3. Thu hái chế biến

Quả chín thu hái từ tháng 6 đến tháng 8, phơi nắng cho khô. Nên chọn quả già chín phơi khô, vỏ ngoài có màu vàng ngà, thịt chắc là tốt, loại trái non, ốp lép là xấu. Theo kinh nghiệm Viện Đông y Việt Nam: Khi dùng Kha tử rửa sạch, để ráo nước, sao sơ, lúc bốc thuốc thang, giã dập, bỏ hạt dùng

2.4. Thành phần hóa học

Trong thịt quả kha tử có: Tanin 51,3% gồm các axit: galic, egalic, luteolic, chebulic có tác dụng kháng sinh trị nhiễm khuẩn (vi khuẩn, virus); các chất Chebutin, terchebin có tác dụng chống co thắt cơ trơn (trợ tim, chống ho, chống co thắt dạ dày, ruột…). 

Quả kha tử có khoảng 30% chất làm săn da với các chất đặc trưng là các acid chebulic, chebulagic; các tanin (20-40%) với các đặc trưng là acid ellagic, glucosamine, sennoside A(2), các men polyphenol oxidase, tanase, các đường glucose, arabinose, fructose và các acid amin…

Nhân quả chiêu liêu chứa 3-7% chất dầu màu vàng trong suốt, thuộc loại dầu bán khô, trong đó thành phần chủ yếu là các acid palmitic, oleic và linoleic. Một hợp chất có hoạt tính chống ung thư là chebula nin cũng chiết được từ cây chiêu liêu

3. Quả kha tử có tác dụng gì?

Ngày nay, y học hiện đại đã chứng minh tác dụng của kha tử trong điều trị viêm họng, khản tiếng bằng các nghiên cứu lâm sàng. Trước hết là tác dụng giảm ho, thử nghiệm lâm sàng đã cho thấy hoạt chất Polysaccharide trong kha tử có khả năng giảm ho rõ rệt. Tác dụng dược lý này của Polysaccharide thậm chí cao hơn so với những chất chống ho mạnh nhất trong thí nghiệm lâm sàng như codein. Cụ thể, sau khi uống chiết xuất kha tử từ 30, 60, 120, 300 phút, người bệnh đã giảm rõ rệt phản xạ ho ngay từ phút 30.

Không chỉ vậy, theo đơn vị Nghiên cứu Nông nghiệp và Sinh học, Viện thống kê Ấn Độ năm 2013 nhờ chất Alloyl nên kha tử sở hữu hoạt tính kháng vi rút. Hoạt chất này đóng vai trò quan trọng đối với sự ức chế các virus loại 1 và một số vi rút làm giảm hệ miễn dịch của con người.

Nghiên cứu của các nhà khoa học Slovakia và Ấn Độ trên động vật cũng cho thấy hoạt tính kháng khuẩn trong Kha tử với hàm lượng tanin giàu có (chiếm 24-64%) tổng hợp trong đó là các axit malic, egalic, luteolic, chebulic. Sự tồn tại của hoạt chất đặc biệt này đã khiến Kha tử trở thành chất kháng sinh tự nhiên, có khả năng diệt khuẩn mạnh mẽ.

4. Quả kha tử chữa bệnh gì?

4.1. Theo y học cổ truyền

Y học cổ truyền cho biết, quả kha tử có bị chua, đắng, chát, quy vào các kinh đại tràng, phế. Vị thuốc có công dụng chính là liễm phế, trị phế hư, chỉ khái (trừ ho, làm sạch phổi), trị hen, viêm hầu họng, khàn tiếng.

4.2. Theo nghiên cứu của y học hiện đại

Tác dụng trị ho, viêm họng, khàn tiếng của quả kha tử đã được y học hiện đại bắt tay vào nghiên cứu lâm sàng và chứng minh. Kết quả cho thấy, kha tử chứa nhiều hoạt chất có tác dụng sau đây:

• Giảm ho: Hoạt chất Polysaccharide trong quả kha tử giúp giảm ho rất rõ. Tác dụng dược lý của hoạt chất này thậm chí còn cao hơn so với một số chất chống ho trong thí nghiệm như codein. Sau 30 phút dùng kha tử, triệu chứng ho được cải thiện rõ rệt đáng kể.
• Kháng virus: 60 – 80% tác nhân gây viêm họng là do nhiễm virus. Chất Alloyl trong quả kha tử có khả năng kháng virus, ức chế được một số loại virus làm suy giảm hệ thống miễn dịch ở người. Ngoài ra, retrovirus có trong dược liệu trên cũng giúp bảo vệ mô, chống virus cúm A và phục hồi nhiễm trùng hô hấp cấp tính.
• Kháng khuẩn: Bên cạnh virus, vi khuẩn cũng là một trong những tác nhân gây bệnh viêm họng phổ biến. Quả kha tử chứa một hàm lượng lớn chất tanin (khoảng 51.3%), trong đó gồm có các loại axit galic, luteolic, egalic, chebulic. Nhờ vào các hoạt chất trên, kha tử có khả năng hoạt động như một loại kháng sinh với khả năng kháng khuẩn mạnh mẽ. Cũng nhờ vậy mà kha tử được dùng để điều chế một số loại vi khuẩn như trực khuẩn bạch hầu, tụ cầu vàng, liên cầu khuẩn tán huyết, trực khuẩn mủ xanh, Salmonella typhi, Pseudomonas aeruginosa.

4.3. Quả kha tử chữa ho

Dùng một quả kha tử đã được loại bỏ phần vỏ đem ngậm và nuốt chất dịch được tiết ra. Nếu sau vài giờ mà cảm giác khó chịu không thuyên giảm,  bạn có thể ngậm thêm 1 – 2 quả nữa để cải thiện triệu chứng. Thực hiện liên tục trong 3 ngày. Hoặc, bạn cũng có thể áp dụng bài thuốc sau:

Nguyên liệu

• 8 gam kha tử
• 10 gam cát cánh
• 6 gam cam thảo.

Thực hiện

Đem sắc các vị thuốc trên, dùng hằng ngày cho đến khi triệu chứng viêm họng thuyên giảm thì ngừng lại.

4.4. Bài thuốc trị ho có đờm cho trẻ em

Quả kha tử đem nước, bóc vỏ rồi cho vào ngâm với ly nước ấm có pha muối loãng. Cho trẻ ngậm và nuốt nước đến khi hết vị chát thì ngừng.

4.5. Bài thuốc chữa ho lâu ngày

Nguyên liệu 

• 4 gam kha tử
• 4 gam đẳng sâm.

Thực hiện

• Đem sắc tất cả các nguyên liệu trên với 400 ml nước, khi nước cạn còn 200 ml thì ngưng.
• Chia thuốc làm 3 lần uống trong ngày.

4.6. Bài thuốc trị khàn tiếng, ho do phế hư

Nguyên liệu 

• 80 gam kha tử
• 6 gam cam thảo
• 10 gam cát cánh

Thực hiện

• Đem tất cả các nguyên liệu trên sắc 3 lần, sau đó trộn các lượt nước sắc lại với nhau rồi cô cạn còn khoảng 200 ml thì tắt bếp.
• Chia thuốc thành 4 phần, dùng vào 4 thời điểm khác nhau trong ngày. Thuốc dùng liên tục cho đến khi khỏi bệnh.

4.7. Bài thuốc trị khô cổ, khản tiếng

Nguyên liệu 

• Kha tử
• Ô mai
• Mật ong

Thực hiện

Trộn tất cả các nguyên liệu trên lại với nhau, vo thành viên. Mỗi khi cảm thấy đau họng hoặc khó chịu, ngậm viên thuốc trên để khắc phục.

5. Thận trọng và chống chỉ định

• Không dùng kha tử cho các trường hợp mắc hội chứng ngoại cảnh và trong khi tích tụ nhiệt thấp ở trong cơ thể.
• Không dùng trong trường hợp táo bón, mới cảm ngoại tà
• Kha tử là một vị thuốc được dùng để trị ho, viêm họng, khàn tiếng vô cùng phổ biến. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, cần lưu ý một số vấn đề sau:
• Với trường hợp bị viêm họng do phế có thực, người bị táo bón, cảm, có thực tà tuyệt đối không sử dụng kha tử để chữa viêm họng.
• Với người bị mất giọng, nên dùng quả kha tử xanh để trị bệnh hiệu quả hơn.
• Tác dụng trị ho, viêm họng, viêm họng của kha tử được y học cổ truyền và nghiên cứu y học hiện đại công nhận, chứng thực, bạn có thể áp dụng cho mục đích trị bệnh. Kiên trì và thực hiện đều đặn để bài thuốc mang lại hiệu quả cao.

Quả kha tử có tác dụng gì và có khả năng chữa bệnh gì đều đã được giải đáp trong bài viết. Tuy nhiên đây là một loại dược liệu chữa bệnh, bạn cần hỏi ý kiến bác sĩ trước khi quyết định sử dụng nó để điều trị. Chúc bạn luôn khỏe mạnh.