Trong thời đại mà trí tuệ nhân tạo (AI) len lỏi vào từng ngóc ngách cuộc sống, việc nuôi dạy con không còn chỉ xoay quanh chuyện bữa ăn, giấc ngủ hay kết quả học tập. Cha mẹ Việt hôm nay đứng trước bài toán mới: giúp trẻ vừa làm chủ công nghệ, vừa giữ được tư duy phản biện, khả năng sáng tạo và lòng trắc ẩn – những phẩm chất thuần người mà máy móc không thể thay thế.
Thế hệ lớn lên cùng AI
Những ngày đầu tuần, chị Thu Thảo (Q.7, TP.HCM) thường tranh thủ buổi sáng để cùng cậu con trai 9 tuổi làm “thí nghiệm” với ChatGPT. Bé được mẹ khuyến khích đặt câu hỏi về mọi chủ đề từ khủng long, cách trồng cây, cho đến những bài toán hóc búa. “Tôi không sợ con dùng AI, tôi chỉ sợ con dùng mà không hiểu cách đặt câu hỏi và kiểm chứng thông tin” chị Thảo chia sẻ.
Câu chuyện của chị Thảo cũng là tình hình chung của nhiều gia đình trẻ. Theo khảo sát của một trung tâm nghiên cứu giáo dục tại Hà Nội năm 2024, hơn 70% trẻ em thành thị từ 8–12 tuổi đã từng tiếp xúc với các ứng dụng AI. Trẻ biết dùng công cụ tạo ảnh, tìm tài liệu, thậm chí lập trình đơn giản. Thế hệ này không chỉ “lớn lên cùng internet” mà còn “trưởng thành cùng AI”, đặt ra thách thức mới cho cha mẹ Việt.
Quản lý thời gian chỉ là bề nổi
Trước đây, phụ huynh Việt Nam thường tập trung vào giới hạn thời gian sử dụng máy tính của trẻ. Nhưng thực chất, đây là bước cần thiết, nhưng chưa đủ. Vấn đề quan trọng hơn là dạy trẻ năng lực đọc và hiểu thông tin do AI cung cấp, biết đặt câu hỏi và tự kiểm chứng.
AI có thể giúp trẻ tiếp cận tri thức nhanh hơn, nhưng nếu không có tư duy phản biện, trẻ dễ tin vào thông tin sai lệch hoặc bị thao túng bởi các thuật toán gợi ý. Vì vậy theo các chuyên gia giáo dục, cha mẹ cần chuyển từ vai trò ‘người cấm đoán’ sang vai trò ‘người đồng hành’, cùng trẻ học cách phân tích, so sánh, và hiểu rằng không phải mọi kết quả từ AI đều là sự thật.
Gia đình anh Hoàng Trí (Hà Nội) có hai con đang học tiểu học. Mỗi tối, thay vì cấm đoán các ứng dụng giải toán bằng AI, anh Trí biến bữa cơm thành “bàn tròn” tranh luận. Cả nhà cùng đọc một thông tin trên mạng rồi thảo luận: Tại sao câu trả lời này hợp lý? Liệu còn cách hiểu khác không? “Tôi muốn các con hiểu rằng việc tìm ra đáp án không quan trọng bằng cách tìm ra nó" - anh Trí chia sẻ.
Các chuyên gia khuyến khích phụ huynh áp dụng “phương pháp Socrates” – đặt câu hỏi gợi mở thay vì đưa ra kết luận sẵn có. Qua đó, trẻ học cách tự suy nghĩ, tự đánh giá, và không lệ thuộc hoàn toàn vào máy móc.
Nuôi dưỡng sáng tạo, lòng nhân ái – vùng đất AI khó xâm nhập
Ngoài ra, AI có thể tổng hợp hàng nghìn ý tưởng trong chớp mắt, nhưng khả năng tưởng tượng độc đáo vẫn là lợi thế của con người. Chị Lan Anh, mẹ bé gái 11 tuổi ở Đà Nẵng, cho biết chị thường dành cuối tuần cho con tham gia các hoạt động thủ công, vẽ tranh, hoặc sáng tác truyện. “Con có thể dùng AI để minh họa truyện, nhưng cốt truyện, cảm xúc, vẫn do con tạo ra. Tôi muốn con xem công cụ như một ‘bàn chải mới’, chứ không phải ‘họa sĩ thay thế’,” chị nói.
Một nghiên cứu của Đại học Stanford năm 2023 cũng cho thấy, trẻ được khuyến khích sáng tạo nghệ thuật hoặc tham gia hoạt động ngoại khóa thường ít bị lệ thuộc vào giải pháp nhanh từ công nghệ, đồng thời phát triển khả năng giải quyết vấn đề linh hoạt hơn.
Ngoài trí tuệ và sáng tạo, yếu tố khiến cha mẹ quan tâm nhất chính là lòng nhân ái – điều AI không thể lập trình. Trẻ em ngày nay tiếp xúc với máy móc nhiều hơn với con người. Nếu cha mẹ không chủ động tạo cơ hội tương tác xã hội, trẻ dễ đánh mất khả năng thấu cảm.
Vì vậy ngoài thời gian học, ngoài những giờ tiếp xúc với AI, gia đình chị Minh Ngọc ở Huế đã thử một cách giản dị: mỗi tháng cả nhà sẽ cùng tham gia một hoạt động thiện nguyện như tặng sách, dọn rác, hay thăm viện dưỡng lão. “Những trải nghiệm này dạy con biết lắng nghe, quan tâm người khác. Tôi muốn con hiểu rằng sự tử tế là thứ công nghệ nào cũng phải học từ con người,” chị Ngọc chia sẻ.
Hành trình cùng con, không phải cuộc đua
Nuôi con trong kỷ nguyên AI không phải là cuộc đua trang bị phần mềm mới nhất, mà là quá trình đồng hành. Cha mẹ cần tự học, cập nhật công nghệ để hiểu con, nhưng quan trọng hơn là giữ vai trò “kim chỉ nam” về giá trị.
AI sẽ tiếp tục tiến hóa, nhưng nền tảng của giáo dục gia đình vẫn là tình yêu, sự kiên nhẫn và khả năng dẫn dắt. Khi cha mẹ cho con một môi trường an toàn để thử, sai và học, trẻ sẽ lớn lên như một công dân công nghệ nhưng vẫn giữ được trái tim người.
Trong cơn lốc AI, những đứa trẻ Việt lớn lên cùng màn hình và dữ liệu. Nhưng chính trong từng bữa cơm, từng cuộc trò chuyện, từng cái nắm tay của cha mẹ, các em học được điều mà máy móc không thể dạy: cách trở thành một con người toàn vẹn.
