Trong quan niệm của người Việt xưa, bộ phận tiêu hóa của chúng ta thường có nhiều sâu bọ và mầm bệnh sinh trưởng mạnh nhất vào ngày mùng 5 tháng 5, cần phải diệt trừ bằng các món ăn. Từ ý nghĩ đó mà trong ngày này, dân ta vẫn giữ những phong tục mang đậm bản sắc văn hóa Việt.

Theo tục lệ từ xưa, người dân thường thắp hương vào sáng sớm nhưng thực chất Tết Đoan Ngọ được tiến hành vào giờ chính Ngọ (giữa trưa) ngày 5/5 âm lịch (Đoan: mở đầu, Ngọ: giờ Ngọ từ 11 – 13 giờ). Dù cuộc sống hiện đại nhưng nhiều gia đình Việt vẫn còn giữ nếp ăn Tết ở nhà với các món truyền thống.

Bánh tro

Bánh tro là một trong những món ăn truyền thống trong ngày Tết Đoan Ngọ, bánh tro được nhiều gia đình tin tưởng như một loại bánh dùng để giết sâu bọ, giúp cơ thể khỏe mạnh, tiêu trừ bệnh tật.

Mặc dù bánh tro ở mỗi miền có hình dáng khác nhau (hình thuôn dài hoặc hình chóp tam giác) với nhân ngọt hoặc mặn song món bánh truyền thống này vẫn giữ được hương vị riêng của nó.

Theo quan niệm xưa, tháng 5 là mùa hè nóng bức, dễ sinh bệnh, ăn các món ăn có tính thiên nhiên, thực vật, dễ tiêu sẽ rất tốt cho sức khỏe. Đặc trưng nhất chính là chiếc bánh tro được làm từ gạo nếp ngon, gói trong lá chuối tươi và nấu bằng củi cây khô, rơm rạ...

Thịt vịt

Đối với người dân miền Trung, thịt vịt là món ăn truyền thống không thể thiếu trong ngày Tết Đoan Ngọ. Theo quan niệm, thịt vịt thường bắt đầu béo ngậy, ngon và thơm hơn kể từ ngày mùng 5 tháng 5 trở đi.

Vì vậy, trong ngày Tết Đoan Ngọ, các gia đình thường mua vịt về nhà để chế biến các món ăn ngon. Phổ biến nhất là món tiết canh vịt, bún măng vịt, thịt vịt quay, vịt làm gỏi, nấu cháo...

Hoa quả

Trong dịp Tết Đoan Ngọ, hoa quả là thứ không thể thiếu ở cả 3 miền. Các loại hoa quả mùa hè như vải, đào, mận, xoài, chôm chôm, dưa hấu... được chọn nhiều hơn cả. Đặc biệt quả vải và mận là trái cây thường thấy nhất trong ngày Tết Đoan Ngọ.

Cơm rượu nếp

Một trong những món ăn truyền thống trong ngày Tết Đoan Ngọ chính là cơm rượu nếp. Vị cay của men rượu hòa lẫn với hương thơm nồng nồng của cơm nếp tạo nên một món ăn độc đáo của người Việt trong ngày Tết diệt sâu bọ.

Người xưa cho rằng các loại thức ăn có vị chua, cay, ngọt, nóng có khả năng tiêu diệt được những loại giun, sán, ký sinh trùng, vi khuẩn... trong cơ thể. Và cơm rượu nếp chính là món ăn hội tụ tất cả những yếu tố đó, mùi thơm nồng đặc trưng của gạo nếp lên men sẽ khiến cho “sâu bọ” bị “say” và bị tiêu diệt.

Chè nếp cẩm

Chè nếp cẩm là một trong những món ăn truyền thống không thể thiếu trong ngày Tết Đoan Ngọ. Theo quan niệm dân gian khi ăn món ăn này, cơ thể sẽ khỏe mạnh, bệnh tật tự tiêu tan hết, sức đề kháng tăng cao.

Chè nếp cẩm có mùi thơm, ngậy của nước cốt dừa, hòa với hương vị ngon ngọt của gạo nếp cẩm, mang đến cho gia đình một món chè tráng miệng vừa dễ ăn vừa giải nhiệt. Chè nếp cẩm có tính ấm, bổ trung ích khí, chữa suy nhược cơ thể, rất tốt cho máu và tim mạch, thích hợp với mọi lứa tuổi.

Bánh khúc

Nếu người Kinh có cơm rượu nếp, bánh tro, thịt vịt thì đặc sản Tết Đoan Ngọ của người Nùng (Mường Khương, Lào Cai) chính là món bánh khúc. Nguyên liệu làm bánh là gạo nếp, rau khúc, đậu xanh, hạt vừng đen. Bánh khúc có hình thù và cách làm gần giống bánh dày.

Chè kê

Chè kê cũng một trong những món ăn truyền thống trong ngày Tết Đoan Ngọ ở Huế. Những hạt kê mẩy tròn sau khi được xay cho tróc vỏ, ngâm và đun sôi đến khi nở mềm, sền sệt, bỏ thêm đường và nước gừng sẽ cho màu vàng kê quyến rũ.

Chè kê có tác dụng bồi bổ khí huyết, cân bằng thể trạng cho những người thường xuyên dùng các đồ ăn, thức uống giải nhiệt.

Những món ăn truyền thống trong ngày Tết Đoan Ngọ ở cả 3 miền khá phong phú, mỗi miền sẽ có một nét đặc trưng riêng. Đây là một nét đẹp văn hóa từ xưa và vẫn được gìn giữ cho đến ngày nay.