Lễ Vu Lan báo hiếu là một trong những đại lễ báo hiếu quan trọng, được tổ chức vào Rằm tháng 7 âm lịch hàng năm. Đây là một trong những ngày lễ lớn của Phật giáo, được tổ chức ở nhiều địa phương trong nước. Năm 2023, lễ Vu lan báo hiếu rơi vào thứ Tư ngày 30/8 dương lịch.

Khởi nguồn là nghi thức của Phật giáo, ngày nay ở Việt Nam, Vu lan trở thành lễ báo hiếu của  không chỉ Phật tử. Lễ Vu lan báo hiếu dịp tháng 7 Âm lịch đã thành một nếp sinh hoạt văn hóa tinh thần của người Việt Nam. Tinh thần mùa Vu lan cũng được mở rộng, không chỉ giáo dục lòng hiếu thảo mà còn giáo dục tình yêu thương, nhắc nhở mỗi con người “ăn quả nhớ kẻ trồng cây” và cầu mong cho mọi người đều có cuộc sống hạnh phúc, an bình.

Nguồn gốc ngày lễ Vu lan báo hiếu

Xuất phát từ sự tích về Bồ tát Mục Kiền Liên đại hiếu cứu mẹ của mình ra khỏi kiếp ngạ quỷ, Vu lan là ngày lễ hằng năm để tưởng nhớ công ơn cha mẹ (và tổ tiên nói chung), bao gồm cả cha mẹ của kiếp trước.

Theo kinh Vu lan, ngày xưa, bà Thanh Đề - mẹ của tôn giả Mục Kiền Liên, đệ tử Đức Phật, là một người sống rất xa hoa lãng phí, ích kỷ, tham lam, độc ác. Thường ngày, bà nấu rất nhiều thức ăn và làm vương vãi khắp nơi trên mặt đất, nhưng lại không chịu chia sẻ cho người khác. Còn Mục Kiền Liên - con trai của bà tính tình hiền lành, chịu khó, trái ngược hoàn toàn với mẹ. Cậu bé luôn nhặt lại những hạt cơm mẹ làm rơi xuống, rửa sạch đi rồi ăn. Mọi người xung quanh đều rất yêu mến, khen ngợi cậu.

Sau khi mẹ qua đời, Mục Kiền Liên xuất gia theo Phật và trở thành một trong những đệ tử xuất sắc nhất, đặc biệt rất giỏi về thần thông. Vì luôn tưởng nhớ mẹ, ông muốn biết hiện tại mẹ mình đang ở cõi nào nên đã dùng thần thông tìm khắp từ các tầng trời đến các tầng địa ngục, cuối cùng thấy mẹ mình ở địa ngục dành cho những tội nghiệt nặng nhất. Do gây nhiều nghiệp ác, bà Thanh Đề trở thành ngạ quỷ, bị đói khát hành hạ khổ sở.

Thương mẹ, Mục Kiền Liên đem cơm xuống địa ngục dâng mẹ. Bà Thanh Đề mừng quá, lật đật bưng bát cơm lên, một tay che lại để ngăn những quỷ đói khác đến tranh cướp. Sự tham lam đó khiến bà không được hưởng lễ vật mà con trai dâng tặng, cơm đưa đến miệng lập tức hóa thành lửa đỏ.

Mục Kiền Liên đành quay về tìm Phật để hỏi cách cứu mẹ, Phật dạy rằng: "Dù ông thần thông quảng đại đến đâu cũng không đủ sức cứu mẹ ông đâu. Chỉ có một cách là nhờ hợp lực của chư tăng khắp mười phương mới mong giải cứu được. Ngày rằm tháng bảy là ngày thích hợp để vận động chư tăng, hãy sắm sửa lễ cúng vào ngày đó".

Mục Kiền Liên làm theo lời Phật, nhờ cậy chư tăng làm lễ Vu lan bồn để giải thoát cho mẹ, nhờ đó bà Thanh Đề thoát khỏi địa ngục và được sinh về cõi trời. Phật dạy rằng chúng sinh ai muốn báo hiếu cho cha mẹ cũng có thể làm theo cách trên, thực hiện pháp Vu lan bồn. Ngày lễ Vu ;an ra đời từ đó. 

Ý nghĩa ngày lễ Vu lan báo hiếu

Vu Lan báo hiếu luôn là một trong những ngày lễ có sức sống văn hóa mãnh liệt nhất trong đời sống tinh thần của mỗi người dân Việt Nam, để tưởng nhớ công ơn cha mẹ và tổ tiên nói chung, nhắc nhở mỗi người biết trân trọng những gì mình đang có, nhắc nhở bổn phận làm con phải luôn nhớ đến công ơn sinh dưỡng của cha mẹ mà làm những việc hiếu nghĩa để thể hiện tình cảm, lòng biết ơn.

Ngày nay, lễ Vu Lan không đơn thuần chỉ có ý nghĩa tôn giáo thiêng liêng mà đã trở thành “lễ hội văn hóa tình người”. Pháp hội Vu Lan còn có ý nghĩa đặc biệt sâu sắc, hướng mỗi người trở về với cội nguồn dân tộc, về với đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” với tiên tổ. Tinh thần đạo hiếu cần được đề cao, biểu dương mạnh mẽ hơn để truyền thống đó luôn được bồi đắp, ngày càng trở thành sức mạnh văn hóa của dân tộc hôm nay và mãi mãi về sau.

Lễ Vu Lan chính là dịp để con cháu trong gia đình thể hiện lòng thành kính, hiếu thảo, đền đáp lại công ơn sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ, ông bà và thể hiện lòng thành với tổ tiên. Đây là ngày lễ đặc biệt, nhằm phát huy truyền thống tốt đẹp “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Việt Nam.

Báo hiếu ở đây là đối với cha mẹ, người đã sinh và nuôi dưỡng chúng ta không chỉ ở kiếp này mà còn ở nhiều kiếp khác. Tín ngưỡng Phật giáo luôn nhìn nhận con người trong mối tương quan nhân quả, trong vòng báo luân hồi. Điều này dẫn đến việc chúng ta phải mở rộng vòng báo hiếu ra tất cả chúng sinh. “Phổ độ chúng sinh”, “cứu nhân độ thế”, “xá tội vong nhân”.

Không riêng gì đối với mỗi người Phật tử, Lễ Vu Lan mở ra cả một mùa báo ân, báo hiếu lan toả khắp cả đất nước Việt Nam.

Lễ Vu Lan cũng kêu gọi ý thức xã hội về tinh thần đền ơn đáp nghĩa của Đức Phật, khuyến khích con người đền ơn 4 nguồn ân đức gồm tri ân, đền ơn cha mẹ đã sinh thành; tri ân những người thầy cô đã dạy dỗ, truyền đạt kiến thức; tri ân các bậc tiền bối đã hi sinh xây dựng đất nước mang lại cuộc sống ấm no, chủ quyền cho dân tộc và cuối cùng là tri ân chính đồng loại.