Có nên dạy trẻ học chữ và số sớm?
Nhiều cha mẹ bắt đầu dạy chữ và con số cho trẻ nhỏ với mong muốn con biết đọc, biết làm toán trước khi vào lớp 1. Nhưng, không mấy trẻ thực sự giữ được thành tích "biết trước" này khi đến những lớp xa hơn, hoặc thậm chí mang lại tiêu cực về cách học cho trẻ.
Câu trả lời nằm ở quy trình chúng ta làm. Liệu chúng ta nên thực hiện như thế nào để giúp trẻ thực sự phát triển, hơn là dạy trẻ biết đọc biết viết và làm toán như "một cái máy".
Trẻ học chữ, học số như thế nào?
Xét về mặt phát triển ngôn ngữ - số học, trẻ cần có 3 yếu tố phát triển song song:
- Phát triển về nhận thức và cảm xúc
- Phát triển về trí tuệ
- Phát triển nhận thức về ngôn ngữ, con số
Nếu thiếu 1 trong 3 yếu tố thì việc nhận dạng mặt chữ, con số chỉ nằm ở tính chất tạm thời, không có điều kiện để trở thành kỹ năng cho bé. Não bộ cần có các liên kết để tạo "điều để nhớ", việc lặp lại "điều để nhớ" này nhiều lần sẽ tạo thành kỹ năng, những kỹ năng tạo thành trí tuệ.
Ví dụ: Không bao giờ một đứa trẻ chỉ nhìn, nghe một lần có thể biết hình con mèo, gọi là "con mèo". Nếu bé lặp lại được ngay khi được dạy thì gọi là "lặp lại từ mẹ nói". Tuy nhiên, để đọc ngữ âm của từ "mèo" là chưa và cần một vài mối nối liên kết khác. Mối nối liên kết này cần: Hình ảnh, màu sắc, chạm lông mèo (nếu có), lâu lâu thấy con mèo mẹ lại gọi con mèo (bé nghe lặp lại) và còn nhiều liên kết ngẫu nhiên.
Các liên kết này chỉ có thể được nối khi hội đủ 2 yếu tố nói trên là cảm xúc và trí tuệ.
Cảm xúc là lúc bé tiếp nhận có sự vui vẻ và thích thú. Việc học chữ có phải trò chơi hay là điều bắt buộc nhàm chán.
Trí tuệ thể hiện ở việc trẻ có tham gia vào trò chơi, việc dạy của cha mẹ không.
Ví dụ: Khi đọc sách, bé có cố chạm trang sách không? Có cố chỉ trỏ và nói bập bẹ gì không? Hoặc có cố giành lật trang không? Nếu có, đó là thể hiện bé phát triển trí tuệ. Nếu không, bạn cần phải khuyến khích cho bé cơ hội tham gia vào hoạt động của bạn.
Do đó, hai yếu tố này sẽ kết hợp các liên kết cần có trong yếu tố ngôn ngữ - con số để tạo nên trí thông minh và học hỏi của trẻ.
Độ tuổi thích hợp cho trẻ học chữ và số
Nói về sự phát triển trí tuệ theo độ tuổi và so sánh với cảm xúc và nhận thức ngôn ngữ, Giáo sư Smith P.K cho biết trẻ 18 tháng tuổi là độ tuổi bắt đầu có đủ giao thoa 3 yếu tố kể trên ở mức tương đối.
Trước 17 tháng tuổi, trẻ vẫn đang học về không gian khi thả rơi vật, tìm kiếm đồ chơi ở góc thường nhìn thấy (chỉ ban đầu có sự liên kết) và nhận dạng vật thể giống nhau hoặc chỉ biết 2 người có nét giống nhau (quần áo, nét mặt, kiểu tóc) trong 6mét. Từ 18 tháng tuổi, trẻ có khả năng tham gia vào hoạt động nào đó và phát triển nhận thức vui thích khi tham gia.
Dạy bao nhiêu chữ, số là phù hợp cho trẻ?
Trẻ từ 18 tháng - hết 24 tháng
- Hơn 200 từ với trẻ 2 tuổi là nhiều
- Cố gắng ghép 1-2 từ trong 1 câu
- Đếm từ 1 đến 10, đừng quá 20
- Phép cộng 1-5
- Màu sắc 3-5 màu
Trẻ từ 3 -5 tuổi
- Ghép 2-3 từ trong câu
- Chỉ bé phân biệt câu hỏi: Tại sao, cái gì, bao nhiêu, nơi đâu để diễn tả ý bé muốn làm.
- Đếm từ 1 đến 20, không quá 100
- Phép cộng 1-20, phép trừ 1-10
- Màu sắc không giới hạn, có thể dạy thêm màu kết hợp trong lúc chơi vẽ tranh.
Cách dạy trẻ học chữ và số như thế nào?
Cha mẹ có thể hiểu một vài nguyên tắc quan trọng sau :
Thứ nhất, buổi học là một hoạt động vui chơi, không phải là lớp học, không giáo điều, không ép buộc. Trẻ muốn nghỉ nên cho bé nghỉ. Nên nhớ, cảm xúc vui chơi chính là 1 trong 3 yếu tố làm nên trí tuệ trẻ.
Thứ hai, không cần giáo trình nào đắt tiền. Mẹ có thể dùng sách để dạy trẻ. Cha mẹ nên chọn những quyển sách lớn, có hình ảnh màu sắc tương phản, ít chữ, chữ to.
Thứ ba, khi chơi cùng trẻ nên khuyến khích trẻ tham gia như chỉ cái này, lật trang quyển sách (lúc lật trang thì mẹ tạo tiếng động cho bé thích thú).
Thứ tư, những bài học ngoài trời là thiết thực. Dẫn bé ra công viên dạy bé về chiếc lá sẽ tốt hơn là nhìn chiếc lá qua thẻ chữ hay máy đọc chữ.
Thứ năm, không dùng thiết bị điện tử để dạy trẻ trước 3 tuổi. Sau 3 tuổi nên hạn chế các thiết bị làm trẻ cuốn hút cả ngày vào như tivi, điện thoại, Ipad.
Thứ sáu, hãy biến buổi học chữ thành cuộc chơi ngôn ngữ với bé bằng cách cho bé tham gia vào việc dạy của bạn bằng việc hỏi bé những câu hỏi khi đọc.
Ví dụ: “Con có thấy con mèo không?” nó kêu “meo meo”. Hãy chỉ vào hình con mèo, hoặc có thể hỏi “Mũi của con đâu?” Hãy chỉ lên hình cái mũi trong sách và cả cái mũi của bé.
Theo tiến triển, bạn sẽ ngạc nhiên rằng bé có thể sẽ trả lời câu hỏi của bạn rất dễ thương. Vì thế, hãy tạo cho bé thời gian trả lời bằng cách chỉ vào hình và hỏi: "Đây là cái gì?" Bé sẽ nói “..hơi” (có nghĩa là xe hơi).
Hãy khen bé như sau: "Con của mẹ giỏi quá, đúng rồi!". Và lúc này bạn nói lại từ xe hơi và thêm tính chất của xe hơi cho bé (điều này giúp bé ghi nhận và phát triển thêm 1 bậc).
Ví dụ bạn có thể nói: "Đó là chiếc xe hơi màu đỏ (nhấn mạnh từ này), kêu pin pin khi mẹ về (liên hệ thực tế nếu gia đình có chiếc xe hơi)".
Nếu bạn muốn trẻ phát triển thực sự về trí tuệ, hãy tạo không gian chơi với trẻ là chính. Nhưng thay vì chơi với đồ chơi thì là con số và 1 vài chữ. Chỉ đơn giản là vậy! Đừng đặt kì vọng hay bất kì tham vọng nào về kết quả, cứ để trẻ hội tụ đủ 3 yếu tố trên và phát triển một cách tự nhiên là tốt nhất.
Bác sĩ Nguyễn Hoàng Anh
Bệnh viện Hoàng gia Wocester (Vương quốc Anh)
