Củ niễng là củ của cây niễng hay niềng niễng và còn được gọi là bạch cầu hay giao cẩu. Niễng là loại cây phân bố chủ yếu ở khu vực miền Bắc nước ta và thường có vào mùa thu từ tháng 9, 10, 11 hàng năm. Cây niễng có bề ngoài khá giống với lau hay sậy và thường mọc dưới nước hoặc đất bùn. Phần ăn được của cây niễng là phần phình ra dưới gốc do hoạt động của loại nấm than ký sinh có tên gọi là Ustilago esculentum Hennings hay sulage viridis. Phần phình ra này người ta thường gọi là củ niễng.

Ở nước ta, niễng thường được trồng để lấy củ và lúc còn non có thể làm rau ăn. Củ niễng có mùi vị dễ chịu, ăn ngon bùi và béo. Có thể ăn sống được như rau hay xào chung với thịt hoặc nấu canh. Ngoài làm món ăn thì trong y học củ niễng cũng có nhiều công dụng chữa bệnh.

Theo như tài liệu nhân gian để lại thì củ niễng chứa nhiều chất dinh dưỡng như: protein, lipid, carbohydrate, cholesterol xơ thực phẩm, photpho, kali, canxi, sắt, magie, natri, đồng, selen, kẽm,... và các vitamin như A, B1, B2, B6, C, D, E, K, carotene, folacin, pantothenic acid, niacin,...

Còn đối với y học hiện đại thì lại cho rằng, những người thường xuyên sử dụng củ niễng có thể phòng được bệnh tăng huyết áp, ngăn chặn xơ vữa động mạch. Đặc biệt hơn hết, là củ niễng có hiệu quả trị liệu nhất định đối với bệnh xơ cứng gan và urê máu cao.

Theo Đông y, củ niễng có vị ngọt tính mát, lấy rễ cành, hạt của nó làm thuốc, có công hiệu thanh nhiệt trừ phiền, lợi đại tiểu tiện, sinh tân chỉ khát, điều tràng vị, thông sữa thúc sữa. Các nhà khoa học Nhật Bản gần đây nghiên cứu phát hiện củ niễng có công hiệu tăng trắng, giữ ẩm, trắng da làm đẹp dung nhan.

Một số món ăn thuốc từ củ niễng

Củ niễng trộn: đối với món củ niễng trộn cần chuẩn bị 500g củ niễng, dăm bông chín 25g, 1 quả trứng gà và các gia vị như dầu vừng, muối, mì chính, đường trắng, tiêu bột. Cách làm khá đơn giản, củ niễng chỉ cần bóc bẹ rồi gọt vỏ, sau đó luộc chín vớt ra để ráo. Trứng gà đánh nhuyễn cho vào chảo rán thật mỏng, sau đó gắp ra đĩa. Do là món trộn nên củ niễng sẽ được thái chỉ dài, rồi cho lần lượt dăm bông và trứng gà rán vào bát. Sau đó, cho tất cả các gia vị đã chuẩn bị là mắm muối, mì chính, đường, tiêu bột, dầu vừng vào bát niễng rồi trộn đều tay. Món củ niễng trộn này rất tốt đối với người bị tăng huyết áp.

Cháo củ niễng: đối với món cháo củ niễng cần chuẩn bị 100g củ niễng tươi, thịt lợn băm 50g, 100g gạo tẻ, 25g nấm hương ngâm nở và các gia vị như muối, mì chính, dầu vừng. Đối với món này, thì củ niễng bạn nên làm sạch rồi thái chỉ, nấm hương cũng được thái sợi. Sau đó, cho dầu vừng vào chảo đun nóng, rồi cho phần thịt băm cùng với củ niễng, nấm hương, muối, mì chính vào xào đến khi thơm thì múc ra bát. Đối với phần gạo tẻ, chỉ cần vo sạch rồi cho nước vào nấu cháo, khi cháo nhừ thì tiếp tục cho phần thịt vừa xào cùng với niễng và nấm hương khi nảy vào đảo đều, đun sôi lại là được. Được biết, món cháo củ niễng rất có lợi đối với người mắc bệnh đái tháo đường.

Củ niễng xào thịt: nguyên liệu cần có của món củ niễng xào thịt là 200g củ niễng, thịt lợn nạc 100g, cà rốt 50g, gừng tươi và các gia vị như muối, tỏi, hành, mì chính. Rửa sạch hành, gừng rồi thái nhỏ, tỏi cũng rửa sạch rồi bóc vỏ thái miếng. Củ niễng rửa sạch rồi thái miếng, cà rốt gọt vỏ rửa sạch thái miếng, cho vào nước sôi chần một lúc. Sau khi rửa sạch thịt nạc, lọc hết gân thì thái miếng. Cho dầu vào nồi đun nóng, phi hành và tỏi đến khi dạy mùi thơm, sau đó cho tiếp thịt nạc, củ niễng và cà rốt vào xào cùng. Sau khi đã xào chín thì nêm nếm gia vị muối, mì chính cho vừa ăn là được. Món ăn có tác dụng thanh nhiệt lợi thấp, giải độc, tư âm nhuận táo, thích hợp với người bị viêm tuyến tiền liệt thiên về nhiệt.

Lưu ý: Đối với những người bị sỏi đường tiết niệu, tỳ vị hư hàn, hay đau bụng tiêu chảy và người dương suy hoạt tính thì không nên ăn củ niễng. Ngoài ra, cũng không nên ăn củ niễng cùng với mật ong.