01. Hai câu chuyện về trầm cảm

Cách đây không lâu, ở Trung Quốc có một phóng sự chuyên sâu về một nữ sinh trung học mắc chứng trầm cảm. M. là một cô gái học rất giỏi, học tại trường cấp 3 trọng điểm hàng đầu của tỉnh, chỉ cách trường đại học mơ ước một bước chân.

Nhưng vào thời điểm này, một điều gì đó đã xảy ra.

Kể từ khi bước trường trung học, M. trở nên khó khăn trong việc giải quyết các mối quan hệ. M thường xuyên nhờ mẹ giúp đỡ qua điện thoại, kể rằng cô bị cô lập và bị bắt nạt, và lần nào mẹ cũng yêu cầu con phải tự nhìn lại bản thân, vì "nếu không hòa đồng với mọi bạn trong lớp thì đó là vấn đề của riêng con".

Mỗi lần đến trường sau khi nhận được điện thoại của cô hiệu trưởng, M. luôn nhận những lời mắng mỏ thậm tệ từ mẹ mình. Kể từ đó, M. ngày càng trở nên nổi loạn, bố mẹ cô buộc phải thuê một căn nhà gần trường để kèm cặp.

Cũng chính thời gian này, người mẹ hốt hoảng khi thấy con gái mình đã thay đổi hẳn: Không muốn học tập, chán nản, buồn ngủ và sợ ánh sáng, hay khóc đêm, không chịu giao tiếp và thường vô thức ngoáy ngón tay khiến đầu ngón tay chi chít vết thương...

Mãi cho đến một hôm, M. về nhà khóc lóc kể lể ở trường mệt quá, muốn nhảy xuống từ dãy phòng học thì người mẹ mới hốt hoảng quyết định đưa con đi khám. Bác sĩ chẩn đoán: Trầm cảm mức độ vừa.

Lúc này mẹ M. quan tâm nhất là có thuốc uống thì khi nào con sẽ bình phục và trở lại bình thường? Mặc cho M. năn nỉ xin nghỉ nhưng mẹ cô không đành lòng gián đoạn việc học của con mà chỉ xin cho con nghỉ vài ngày.

Chứng trầm cảm, tác dụng phụ của thuốc men và bài vở nặng nề khiến cô gái không thể trụ vững được nữa. Một buổi chiều, cô nhốt mình trong phòng và nuốt hết những viên thuốc... Trong quá trình rửa dạ dày tại bệnh viện, mẹ M. nghe tiếng kêu cứu của người nhà từ các khoa khác nên gục hẳn và hoàn toàn bừng tỉnh. Sau đó là hai năm tạm ngưng học hành, trị liệu, đồng hành cho đến tận bây giờ.

Thật trùng hợp, gần như cùng thời điểm, tài khoản công khai "Quan Xue" đưa tin về trải nghiệm của một cô gái 14 tuổi khác bị trầm cảm nặng.

Nhân vật chính Peng Kexin (bút danh) không giỏi bằng M, là một học sinh cấp hai rất bình thường. Cô không thể nhớ mình đã thay đổi từ khi nào, không có sự cố đột ngột nào và cũng không có dấu hiệu rõ ràng.

Phỏng đoán có liên quan duy nhất là người mẹ đã tịch thu điện thoại di động của cô trong kỳ nghỉ hè và cô chỉ được phép giải trí trong một giờ sau bữa tối. Đơn giản là một giờ này không đủ để cô liên lạc với các bạn cùng lớp, và nếu có thì thời gian trò chuyện chỉ chưa đầy ba năm câu vì quá muộn.

Cảm giác khó chịu khi mất liên lạc với bạn bè bao trùm, Kexin bắt đầu nghi ngờ rằng mình đã bị gạt sang một bên. Cô hét lên với mẹ: "Các bạn khác trong lớp có điện thoại di động trong kỳ nghỉ hè. Nếu mẹ không tin, hãy hỏi họ". Câu trả lời của người mẹ là: "Con bị rớt 13 bậc trong kỳ thi cuối cấp, còn các học sinh khác thì sao?".

Dường như bỗng dưng cô bé này mất hứng thú với mọi thứ xung quanh, cả ngày đêm không ngủ được và đặc biệt hay cáu gắt, mất kiểm soát với một số chuyện nhỏ nhặt không đáng có.

Khi năm thứ hai trung học bắt đầu, Peng Kexin bắt đầu ngủ gật trong lớp vài ngày, nhưng bị giáo viên gọi dậy và không thể trả lời câu hỏi. Lòng tự trọng, sự nhạy cảm, nỗi cô đơn của tuổi mới lớn... đủ thứ cảm xúc nhỏ nhặt trộn lẫn vào nhau đè nặng lên trái tim cô gái. Kexin bắt đầu cố gắng tự cắt xẻo, dùng mũi dao rạch qua da và "cảm thấy dễ chịu hơn rất nhiều" khi máu chảy ra.

Người mẹ cũng để ý đến vết thương trên cánh tay của con gái, nhưng bà cảm thấy rằng đó là con gái mình "đang đe dọa tôi và xin tôi trả lại điện thoại di động". Cho đến một ngày, tâm trạng của Ke Xin hoàn toàn suy sụp, cô hét lên, dùng chân đá vào cửa, cuối cùng gục xuống đất nức nở cầu xin mẹ đưa cô đi khám.

Được chẩn đoán mắc chứng rối loạn trầm cảm nặng kèm theo rối loạn lưỡng cực, cô gái 14 tuổi bật khóc. Sau đó, cô bỏ học, rồi nhiều lần cố gắng đi học lại và nhiều lần phải nhập viện, trong quá trình này, người mẹ đã phải đối mặt với những lần con gái mình liên tục tự hại mình và muốn tự tử, cố gắng hết sức để cứu con. Nhưng lần này cứu được, lần sau có thể không cứu được...

02. "Chẳng phải tôi cũng lớn lên như vậy sao?"

Công bằng mà nói, cả hai người mẹ đều là những người mẹ tốt, họ đều cố gắng chấp nhận tình trạng của con mình, họ đã dành nhiều tâm sức và sự kiên nhẫn để điều trị, và cả hai đều có những suy nghĩ và thay đổi về bản thân sau này.

Mẹ của M. cuối cùng cũng bỏ đi được nỗi ám ảnh về bài vở ở trường, và mẹ của Kexin cuối cùng cũng biết cách khen ngợi con cái của mình. Tuy nhiên, những bi kịch xảy ra luôn khiến người ta không khỏi đặt câu hỏi: "Tại sao lại xảy ra chuyện này?"

Nguyên nhân chính là hai chữ "tích tụ". Cả hai cô gái đã hết lần này đến lần khác phát đi tín hiệu cầu cứu cha mẹ nhưng họ lại bị cha mẹ bỏ qua. Kết quả là, những cảm xúc tích tụ dần đến một lúc bùng nổ khó cứu vãn. 

Điều đáng chú ý là tại thời điểm con gái họ được chẩn đoán, biểu hiện của hai bà mẹ đều đồng nhất một cách đáng kinh ngạc: Mẹ của M. rất bối rối: Chúng tôi đã trả nhiều tiền như vậy để đào tạo con vào một trường tốt, tại sao lại bất an như vậy? Mẹ Kexin khó hiểu: Chẳng phải tôi cũng đã lớn lên như thế này sao?

ĐỪNG QUÊN, mọi thứ đã thay đổi

Mẹ M. và mẹ Kexin là hai bà mẹ rất điển hình mang đậm dấu ấn của cha mẹ thế hệ trước. M từ nhỏ đã lớn lên dưới sự phủ nhận, đòi hỏi, từ chối và chỉ bảo của mẹ, lúc nào cũng nghe "thế nào là con nhà người ta", trong lòng mang nặng những kỳ vọng từ cha mẹ.

Cô ấy học giỏi như vậy, thậm chí chưa bao giờ được mẹ khen là "thông minh". Khi còn nhỏ, M. không được hòa đồng, cô thường bị cô lập trong quá trình lớn lên và mẹ cô không bao giờ thực sự hiểu chuyện gì đang xảy ra, bà chỉ quát mắng và thậm chí khiến con xấu hổ khi ở nơi công cộng.

Mẹ M. là tình trạng chung của một tầng lớp phụ huynh, đó là: Thành tích của trẻ có được là nhờ sự rèn luyện của cha mẹ, còn các vấn đề của trẻ là do chính trẻ. Nếu con ngoan là công của cha mẹ, nếu con không ngoan là lỗi của con.

Họ tước bỏ ý thức về giá trị bản thân của con cái, đồng thời trốn tránh trách nhiệm làm cha mẹ bằng cách không cung cấp cho con cái sự trợ giúp xứng đáng. Con cái của họ bối rối, tự trách bản thân và giống như những con vật bị mắc bẫy.

Mặc dù Peng Kexin và M. sinh ra trong những gia đình khác nhau, nhưng họ lớn lên trong một bầu không khí rất giống nhau. Mẹ của Kexin nhiều lần kể lại rằng bà không thể nhớ nổi mâu thuẫn của con gái với mình, bởi vì con gái bà từ nhỏ đã ngoan ngoãn và hiếm khi từ chối yêu cầu của mẹ. Như mẹ của M., bà không bao giờ khen con gái mình.

Sau khi được hơn 90 điểm trong bài kiểm tra, phản ứng đầu tiên của mẹ Kexin là nói với vẻ mặt ảm đạm: "Nhìn phần bị trừ điểm đi". Một lần, Kexin cũng viết "Tôi ghét mẹ" trong nhật ký của mình, và cô ấy muốn đi học đại học để "mau lớn và thoát đi."

03. Trẻ con vẫn là trẻ con, nhưng mọi thứ xung quanh đã hoàn toàn thay đổi

Thật vậy, xu hướng trầm cảm của giới trẻ ngày càng tăng, các vụ tự tử của học sinh tiểu học và trung học lần lượt xuất hiện trong những năm gần đây. Có phải sự "đột biến gen" tập thể của trẻ em ngày nay khiến chúng dễ bị tổn thương?

Rõ ràng là không.

Ngược lại, trẻ con vẫn là trẻ con, nhưng mọi thứ xung quanh đã hoàn toàn thay đổi. Ngay cả những người trong chúng ta, những người tuân thủ một cách có ý thức hoặc vô tình các triết lý giáo dục của thế hệ trước có thể không nhận ra rằng bản thân chúng ta không còn là cha mẹ của thế hệ trước.

Trình độ học vấn không giống nhau và tâm lý do giáo dục gây ra lại càng khác biệt hơn. Khi con học, cha mẹ có thể chấp nhận mọi trạng thái học tập của con cái. Nếu con không thể học đại học hay trung học cũng không sao, miễn là con có thể tự nuôi sống bản thân. Cha mẹ không thể giúp con làm bài tập ở nhà, vì vậy họ để con tự làm, và tâm lý của họ bình tĩnh hơn.

Khi đó, cha mẹ quây quần nói chuyện với nhau về con cái, họ luôn thích kể về những giai thoại về quá trình trưởng thành của con mình. Nhưng bây giờ, có thể cảm nhận rõ ràng rằng chỉ cần con đi học, niềm vui và nỗi buồn của cha mẹ dường như tự động gắn liền với điểm số của con. Khi con làm bài tốt, cha mẹ tự hào, khi con không tốt, cha mẹ thở dài.

Khi thế hệ chúng ta trở thành những bậc cha mẹ, ai có thể chấp nhận việc con mình không được vào đại học? Nỗi lo lắng này ẩn chứa trong sự tức giận khi con không làm bài tập, trong sự thất vọng khi nhận được bài kiểm tra, và trong ánh mắt phê phán khi chúng ta nhìn đứa trẻ, và cuối cùng nó trở thành một áp lực vô hình đè nặng lên đôi vai con mình.

Khi chúng ta phàn nàn về việc con mình trở nên dễ bị tổn thương, chúng ta đã xem xét bản thân mình chưa và những cảm xúc nào được truyền tải đến con cái của chúng ta?

04. Một thế hệ cô đơn

Với thế hệ ngày trước, khi còn nhỏ, bài vở cũng rất nặng, phải học phụ đạo vào cuối tuần, buổi tối tự học. Nhưng nhiều người cho rằng, họ vẫn cảm thấy mình hạnh phúc hơn rất nhiều so với những đứa trẻ ngày nay. Thời gian ngoài giờ học rất ít, nhưng tất cả đều có thể tự do làm theo ý mình. Ngày nay, thời gian rảnh rỗi của trẻ em được lấp đầy bởi các lớp học năng khiếu và lớp học trực tuyến khác nhau.

Luôn có người nói rằng trẻ con thời nay "có phúc không biết hưởng", điều kiện sống tốt hơn nhiều. Nhưng bạn có cảm thấy vật chất dồi dào còn hạnh phúc lại trở nên khan hiếm?

Trẻ em ngày nay không còn cảm giác ngây ngất khi được ăn sô cô la một lần khi còn nhỏ, cũng như không còn ham muốn được mặc quần áo mới một lần khi còn nhỏ. Khi những nhu cầu vật chất cơ bản nhất được đáp ứng, con người đương nhiên sẽ có những yêu cầu cao hơn về tinh thần. Đây là lý do tại sao bệnh trầm cảm xuất hiện sớm hơn và phổ biến hơn ở các nước phát triển.

Thế hệ cũ lớn lên mà không có Internet, không có vòng kết nối bạn bè và không có nhóm cha mẹ. Cha mẹ nhắm mắt dễ hài lòng. Khi còn nhỏ, hầu hết chúng ta được so sánh với các bạn cùng lớp và học sinh cùng lớp, nhưng trẻ em ngày nay thường được so sánh với trẻ em trên khắp đất nước và thậm chí trên thế giới. Chúng là một thế hệ cô đơn.

05. Ngăn chặn các vấn đề trước khi chúng xảy ra

Vì khí hậu lạnh và thiếu ánh nắng mặt trời nên Đức là quốc gia dễ bị trầm cảm, bệnh trầm cảm thậm chí còn được mệnh danh là "quốc bệnh". Chính vì vậy, việc nghiên cứu và điều trị bệnh trầm cảm ở Đức ngày càng hoàn thiện và tiên tiến hơn.

Việc phòng chống trầm cảm ở Đức bắt đầu từ giai đoạn sơ sinh. Một phần của việc đánh giá sự phát triển hàng năm của trẻ ở nhà trẻ và mẫu giáo là đánh giá hành vi xã hội và trạng thái tâm lý. Bắt đầu từ đợt khám sức khỏe của trẻ sau 6 tuổi, hàng năm bác sĩ nhi yêu cầu phụ huynh điền vào mẫu đơn nhằm phát hiện và can thiệp kịp thời những bất thường về tâm lý của trẻ.

Bảng câu hỏi Tâm lý của Barley trong Khám sức khỏe U11 là một tài liệu tham khảo rất thiết thực cho hầu hết các bậc cha mẹ bình thường, những người không có kinh nghiệm về bệnh tâm thần. Mọi người nên thu thập và tự kiểm tra mỗi năm một lần nếu có con trong độ tuổi từ 6 đến 13.

Con bạn có bị bất kỳ dấu hiệu nào sau đây trong 6 tháng qua không (nếu đang dùng thuốc, vui lòng loại trừ ảnh hưởng của thuốc):

Nếu một đứa trẻ thể hiện một số hành vi trong bảng, điều đó không có nghĩa là nó phải bị trầm cảm hoặc một số loại bệnh tâm thần. Một số trong số này là sự chậm phát triển thể ở trẻ sơ sinh, và một số là những thay đổi về hành vi ở tuổi vị thành niên, không loại trừ khả năng chúng biến mất một cách tự nhiên theo tuổi tác.

Nhưng chúng ta có thể những câu hỏi này là các loại tín hiệu cầu cứu dành cho trẻ, khi các tín hiệu xuất hiện, phản ứng đầu tiên của chúng ta không nên khiển trách hay la mắng trẻ. Thay vào đó, hãy nhận ra rằng trẻ em đang phải chịu một áp lực tinh thần nào đó, và chúng cần được chúng ta quan tâm và giúp đỡ nhiều hơn, cũng như có thêm không gian tâm lý.

Sự tức giận chỉ tạo thêm căng thẳng cho trẻ, khiến vấn đề trở nên tồi tệ và phức tạp hơn. Hiểu được sự bất lực của con là bước đầu tiên để giải quyết vấn đề.