Phòng ngừa dị ứng thức ăn ở trẻ em trong mùa hè

Những đứa bé có “máu phong”

“Máu phong” là cách dân gian hay gọi khi thấy bé thường xuyên nổi mề đay hoặc nổi mẩn đỏ mẩn ngứa sau khi ăn hải sản hoặc một số loại thức ăn. Thực ra, đây chính là những biểu hiện của một cơ địa dị ứng với thực phẩm.

Dị ứng thức ăn là triệu chứng của hệ miễn dịch cơ thể phản ứng với những thực phẩm không hợp với cơ thể. Ở những trẻ có cơ địa dị ứng - là những trẻ thường có nồng độ kháng thể IgE trong máu cao hơn bình thường.

Các kháng thể IgE còn gọi là kháng thể gây dị ứng bám trên bề mặt tế bào bạch cầu có tên là mastocyte còn gọi là dưỡng bào, chứa nhiều túi nhỏ bên trong có nhiều hóa chất trung gian như histamine, serotonin…

Trong thức ăn có những protein “lạ” là những dị nguyên (allergen) khi hấp thu vào máu, gắn vào kháng thể IgE kích thích dưỡng bào phóng thích các túi chứa histamin, serotonin,… đi vào trong máu, gây ra triệu chứng dị ứng như ngứa mắt, họng khô, phát ban, buồn nôn, khó thở, và thậm chí là gây sốc.

Các triệu chứng của dị ứng thức ăn như sổ mũi (có chảy mũi), chảy nước mắt, hắt hơi và khò khè. Một số trẻ ho nhiều (ho mạn tính); sưng phù quầng mắt; thường xuyên bị nhiễm lạnh hoặc viêm thanh quản, nổi mề đay ở da khu trú hay toàn thân, thường xuyên phát ban trên da (chàm bội nhiễm, nổi ban, lác sữa ở trẻ nhũ nhi). Số khác ho vào ban đêm và nghẹt mũi vào buổi sáng hoặc tiêu chảy, đau bụng, tiêu phân nhầy máu, đầy bụng, mệt mỏi, đau đầu…

Những thủ phạm gây dị ứng

- Trứng, lòng trắng trứng.

- Cá, tôm, cua, ghẹ, trai, điệp, hào sò, vẹm (đồ biển).

- Các loại hạt.

- Ngũ cốc có chứa gluten (lúa mì, mạch đen, yến mạch và lúa mạch).

- Dioxyde lưu huỳnh và sulphit (các chất bảo quản thường sử dụng trong một số thức ăn và đồ uống).
 
- Một số trẻ nhũ nhi có tình trạng dị ứng với sữa.

Có một số loại thức ăn bạn nên tránh cho em bé ăn trước một độ tuổi nhất định, để tránh làm tăng nguy cơ bị dị ứng khi mà hệ miễn dịch của bé còn đang phát triển:

Gluten (trước 6 tháng): đây là một loại đạm có trong hạt ngũ cốc như: lúa mì, mạch đen, lúa mạch và yến mạch. Bạn nên tránh cho em bé ăn các thứ này trong 6 tháng đầu.Hãy xem kỹ các nhãn thức ăn có ghi dòng chữ “không chứa gluten”.

Cá (trước 6 tháng): cá có thể gây dị ứng ở một số trẻ, cho nên tốt nhất là không cho em bé của bạn ăn cá trước khi bé được 6 tháng tuổi. Khi em bé đã được 6 tháng tuổi, cá có thể là một phần của chế độ ăn cân bằng.

Đậu phộng và các thức chứa đậu phộng: là món ăn không nên cho em bé trong gia đình có tiền sử bị dị ứng ăn cho đến khi em bé ít nhất được 3 tuổi.

Nếu không có vấn đề gì khác, các em bé có thể ăn các loại thức ăn trên từ 6 tháng tuổi trở lên.

Xử trí khi trẻ bị dị ứng thức ăn

Khi nghi trẻ bị dị ứng thức ăn, đưa trẻ đi bác sĩ để chẩn đoán bệnh và có được lời khuyên hợp lý. Mỗi sản phẩm ăn uống đều có dán nhãn thành phần thức ăn nên phụ huynh dễ dàng hơn khi quyết định có thể và không thể cho con ăn cái gì.

Tình trạng dị ứng hoặc không dung nạp thức ăn có thể kéo dài hay tái phát làm các quí phụ huynh lo lắng nên cần nghe tư vấn từ một chuyên gia dinh dưỡng hoặc một bác sĩ nhi khoa.

Quí phụ huynh lưu ý, để ý xem mỗi lần con em mình dị ứng, các cháu đã dùng thức ăn gì trong mấy ngày qua, từ đó “cắt nguồn dị nguyên” có thể giúp trẻ không bị dị ứng tái phát.

Một số trung tâm xét nghiệm có bộ kit làm thử nghiệm lẩy da (skin prick test) hoặc xét nghiệm máu tìm các loại dị nguyên khác nhau trong đó có các dị nguyên thức ăn, giúp cho quí phụ huynh tránh đưa các thức ăn này vào bữa ăn thường ngày cho con em mình, cũng như các dị nguyên khác như lông chó mèo... không cho trẻ tiếp xúc,  “cắt bỏ” nguồn tiếp xúc.

Để điều trị triệu chứng dị ứng, các bác sĩ thường cho các thuốc kháng histamine có kèm hay không kèm thuốc corticoid dưới dạng uống hay bôi. Tuyệt đối không tự ý mua sử dụng các thuốc trên mà phải theo kê toa và hướng dẫn của bác sĩ.

Phòng ngừa dị ứng thức ăn ở trẻ nhỏ

Cách phòng ngừa dị ứng thức ăn tốt nhất ở trẻ sơ sinh là nên cho trẻ bú sữa mẹ trong tối thiểu 4 - 6 tháng đầu (không bú thêm sữa bột), vì nó làm giảm tối đa việc tiếp xúc với các protein lạ, giúp hoàn chỉnh lớp bảo vệ ở ruột, giảm nguy cơ nhiễm trùng (nhiễm trùng làm dị ứng dễ bùng phát).

Nên bắt đầu cho trẻ ăn thức ăn đặc sau 6 tháng và khởi đầu bằng: gạo, thịt heo, thịt gà, chuối, lê, rau quả và các loại dầu tinh chế (không có protein để gây dị ứng).

Những dấu hiệu nguy hiểm

Dị ứng thức ăn là dị ứng với thực phẩm đưa vào đường tiêu hóa nhưng các biểu hiện chủ yếu lại ở da và những yếu tố gây nặng bệnh lại nằm ở đường hô hấp. Có đến 80% trẻ bị dị ứng có biểu hiện ở da, 20% có biểu hiện triệu chứng đường hô hấp, 20% có biểu hiện ở hệ tiêu hóa, các triệu chứng khác chỉ chiếm vài phần trăm. Dị ứng thức ăn nếu không được điều trị tốt có thể dẫn đến những hệ lụy không thể khắc phục được.

Biểu hiện của dị ứng thức ăn khá nhanh. Chỉ từ vài phút đến khoảng 2 giờ sau khi cho trẻ ăn thực phẩm có chứa các dị nguyên gây dị ứng.

Đó là những biểu hiện nổi ở bề mặt cơ thể, dễ thấy, dễ quan sát. Ở mức độ nhẹ, trẻ có biểu hiện sưng môi, ngứa miệng lưỡi, ngứa hầu họng.

Ở mức độ vừa, trẻ sẽ bị ngứa khắp mình mẩy, nổi nốt đỏ kích thước lấm tấm hoặc có thể nổi thành những ban đỏ kích thước lớn, mắt có thể sưng đỏ, chảy nhiều nước mắt.

Ở mức độ vừa, trẻ sẽ bị ngứa khắp mình mẩy, nổi nốt đỏ.

Ở mức độ nặng, trẻ có biểu hiện buồn nôn, nôn, đau bụng, tiêu chảy, khó thở và sốc dị ứng. 
lKhi có các biểu hiện nặng như tiêu chảy liên tục, khó thở đến tím tái, sốc phản vệ dữ dội. Khi có một hay tổ hợp các biểu hiện trên cần khẩn trương cấp cứu, đưa trẻ đến trạm y tế gần nhất trước khi chuyển đến bệnh viện có chuyên khoa, để xử trí nhanh chóng, nếu không có thể dẫn tới tử vong.

BS Nguyễn Minh Ngọc

Người lớn cũng nguy kịch do dị ứng thức ăn

Cũng như trẻ em, người lớn dù cơ thể khỏe mạnh hơn nhưng vẫn có thể bị dị ứng thức ăn. Nhiều người thậm chí chỉ cần ăn vào những loại thức ăn dễ gây dị ứng, toàn thân nổi mẩn đỏ, ngứa ngáy, thậm chí phù nề, khó thở.

Năm 2018, một bệnh nhân 30 tuổi đến cấp cứu tại một bệnh viện ở TP.HCM khám trong tình trạng ngứa, nổi mề đay, mạch và huyết áp bình thường. Bệnh nhân cho biết trước đó có ăn hải sản (tôm, cua, cá). Bệnh nhân được chẩn đoán nghi sốc phản vệ do di dứng thức ăn và được tiêm thuốc kháng dị ứng, nhập viện theo dõi.

Một giờ sau nhập viện bệnh nhân bỗng sốc, khó thở, tím tái, phù nề và ngưng tim, ngưng thở. Ngay lập tức bệnh nhân được đặt nội khí quản, thở máy. Sau khi sốc tim 3 lần, tim bệnh nhân đập trở lại và được dùng thuốc vận mạch. 3 giờ sau mạch, huyết áp bệnh nhân trở lại bình thường, tuy nhiên một ngày sau đó người bệnh đột ngột tụt huyết áp, khó thở phải đặt nội khí quản hỗ trợ thở máy, diễn tiến xấu dần không hồi phục và bệnh nhân tử vong.

Phương Nghi