Trong giáo dục gia đình, phê bình là một phần tất yếu, nhưng phê bình thế nào lại là một nghệ thuật. Một chuyên gia tâm lý cho biết, những phương pháp phê bình khác nhau sẽ có tác động khác nhau đến trẻ.
Vị chuyên gia này phân loại 4 phương pháp phê bình, bao gồm cả ưu điểm và tình huống áp dụng. Thông qua cách này, bố mẹ có thể hiểu được điều trẻ mong muốn, từ đó có phương pháp nuôi dạy phù hợp hơn.
Trẻ hy vọng rằng lời chỉ trích sẽ được giữ kín sau đó
Ưu điểm: Bảo vệ lòng tự trọng của trẻ và tránh gây xấu hổ, tổn hại nơi công cộng. Môi trường riêng tư giúp trẻ dễ dàng cởi mở và tiếp thu ý kiến của bố mẹ hơn.
Khi trẻ nhận được lời chỉ trích hay phê phán trong một môi trường công cộng, có thể tạo ra cảm giác xấu hổ và tổn thương cho trẻ. Trẻ sẽ lo lắng về việc mọi người xung quanh có thể nghe thấy và nhìn thấy những lời chỉ trích đó, và điều này có thể ảnh hưởng đến lòng tự trọng và sự tự tin. Khi trẻ cảm thấy xấu hổ và tổn thương, thể ảnh hưởng đến sự phát triển và khả năng tiếp thu thông tin.
Lời phê bình ở nơi công cộng chỉ làm tăng khoảng cách giữa bố mẹ và con.
Trong khi đó, ở môi trường riêng tư giúp trẻ cảm nhận sự an toàn và sự yên tĩnh, nơi mà lời chỉ trích và phê phán không được phơi bày trước sự chú ý của người khác.
Trẻ dễ dàng mở lòng và lắng nghe ý kiến của bố mẹ một cách thoải mái hơn. Trẻ có thể cảm thấy tự do để thảo luận, đặt câu hỏi và chia sẻ quan điểm của mình mà không lo sợ bị đánh giá hay bị xử lý một cách công khai.
Các tình huống áp dụng: Khi hành vi của trẻ gây bất tiện ở nơi công cộng hoặc cần phải sửa chữa ngay lập tức, hãy đưa trẻ sang một bên để trao đổi riêng.
Trẻ hy vọng rằng lời chỉ trích cũng có thể kèm theo lời khen ngợi
Ưu điểm: Cân bằng giữa phê bình và khuyến khích, cho phép trẻ nhận ra lỗi lầm của mình đồng thời cảm nhận được giá trị và sự ghi nhận của bản thân. Giúp phát triển sự tự tin của trẻ.
Trẻ có thể nhận thức được những khía cạnh mà mình cần cải thiện, nhưng đồng thời cũng nhận được sự ghi nhận và đánh giá tích cực về những nỗ lực và thành tựu của mình. Điều này giúp trẻ không chỉ tập trung vào những điểm yếu, mà còn nhận thức được những khía cạnh mạnh mẽ và tiến bộ của bản thân.
Trẻ được khen ngợi sẽ có thêm động lực để cố gắng.
Lời khen ngợi không chỉ tạo ra sự tự tin mà còn làm cho trẻ cảm thấy được đánh giá và coi trọng. Trẻ sẽ phát triển lòng tự tin và sự tự tin trong khả năng của mình khi nhận thấy rằng những nỗ lực và thành tựu của mình được công nhận và đánh giá cao.
Khi kết hợp lời chỉ trích và khen ngợi, bố mẹ có thể giúp trẻ hiểu rõ hơn về những lỗi lầm và cách để cải thiện. Việc tạo ra một môi trường đánh giá cân bằng và tích cực giúp trẻ phát triển kỹ năng tự đánh giá, tự phê phán và tự lựa chọn.
Tình huống áp dụng: Khi trẻ đạt được những thành tích nhất định nhưng vẫn còn khuyết điểm, trước tiên hãy ghi nhận những nỗ lực của trẻ, sau đó chỉ ra những lĩnh vực cần cải thiện.
Trẻ hy vọng rằng lời phê bình sẽ nhẹ nhàng và không gay gắt
Ưu điểm: Truyền tải thông tin một cách ôn hòa, không gây hấn, giảm tính phòng thủ của trẻ. Giúp duy trì sự hài hòa trong mối quan hệ bố mẹ và con cái.
Khi lời phê bình được truyền đạt một cách nhẹ nhàng, trẻ có thể dễ dàng tiếp thu và chấp nhận thông tin. Trẻ không cảm thấy bị đe dọa hoặc tấn công, mà thay vào đó, có thể mở lòng và lắng nghe ý kiến của bố mẹ một cách thoải mái hơn.
Bởi lời phê bình gay gắt có thể làm trẻ trở nên phòng thủ và tự bảo vệ, gây khó khăn trong việc tiếp thu thông tin và hợp tác. Trái lại, lời phê bình nhẹ nhàng hướng tới việc xây dựng và cải thiện, giúp trẻ cảm thấy được hỗ trợ và động viên trong quá trình phát triển.
Tình huống áp dụng: Đối với những đứa trẻ nhạy cảm hoặc dễ bực bội, những lời chỉ trích nhẹ nhàng có thể tránh khơi dậy những cảm xúc tiêu cực, khiến trẻ sẵn sàng hợp tác và thay đổi hơn.
Lời phê bình nhẹ nhàng sẽ giúp trẻ dễ dàng nhận ra lỗi lầm hơn.
Trẻ hy vọng rằng những lời phê bình sẽ mang tính giáo dục
Khi lời phê bình được truyền đạt một cách mang tính giáo dục, trẻ có cơ hội phát triển nhận thức về hành vi và học hỏi cách cải thiện.
Thay vì chỉ tập trung vào việc chỉ trích và trách móc, lời phê bình mang tính giáo dục đưa ra lý do và cung cấp lí lẽ hợp lý để trẻ hiểu vì sao hành vi đó không tốt và cần được cải thiện.
Điều này giúp trẻ nhận thức về tác động và hệ quả của hành vi của mình, từ đó khuyến khích trẻ học hỏi và thay đổi một cách tích cực.
Vậy hình thức phê bình nào là hiệu quả nhất? Thực tế, điều đó phụ thuộc vào tính cách của trẻ, hoàn cảnh và phong cách giao tiếp của bố mẹ.
Lời phê bình dựa trên tình yêu thương là cách giáo dục trẻ tốt nhất.
Tuy nhiên, chuyên gia cho biết rằng, tình yêu thương là nền tảng giáo dục của gia đình, nên chỉ khi trẻ cảm nhận được tình yêu thương của bố mẹ thì chúng mới sẵn sàng chấp nhận những lời chỉ trích và thay đổi tốt hơn.
Hơn nữa, những lời phê bình yêu thương có thể đồng thời đáp ứng nhu cầu bảo vệ lòng tự trọng của trẻ, mang lại sự hướng dẫn, động viên và duy trì sự hòa hợp trong mối quan hệ bố mẹ và con cái.
Thực tế, phê bình là một nhiệm vụ quan trọng trong giáo dục gia đình, nhưng phê bình như thế nào cần phải được cân nhắc kỹ lưỡng. Bằng việc hiểu rõ ưu điểm và tình huống áp dụng của các phương pháp phê bình khác nhau, bố mẹ có thể sử dụng cách này một cách linh hoạt hơn, để giúp con phát triển lành mạnh.
