Cây hoa xuyến chi có tên khoa học là Bidens pilosa, thuộc họ cúc Asteraceae. Chúng phân bố ở nhiều nơi trên thế giới. Tại Việt Nam, cây này có ở cả 3 miền. Hoa xuyến chi có cánh mềm mại, mỏng manh. Vào mùa hè, những bông xuyến chi được cắm vào lọ tạo cảm giác bồng bềnh, tô điểm thêm không gian sống.
Hoa xuyến chi đã quá quen thuộc, nhưng ít ai biết được rằng ở một số tỉnh miền Bắc và miền Trung, lá non và ngọn non của hoa xuyến chi được sử dụng để làm món ăn thường ngày. Theo đó, rau xuyến chi được dùng để xào tỏi và nấu canh, hương vị thơm ngon, hấp dẫn.
Theo chị Phương, hiện nay ở chợ thỉnh thoảng cũng có người mang rau xuyến chi ra bán theo mớ, 10.000 đồng/mớ. Nếu mua theo cân sẽ có giá khoảng 40.000 đồng/kg.
Một số tỉnh phía Bắc, rau xuyến chi cũng được dùng để chế biến món ăn. Chị Ngọc Anh (ở Ninh Bình) cho hay: "Cây xuyến chi có thể ăn được nhưng chỉ phần ngọn, lá và thường phải hái lúc còn non, sơ chế bằng cách luộc để hết vị ngái, ăn có vị bùi và hơi giòn, có thể xào với thịt bò hoặc nấu canh đều ngon. Bây giờ lên thành phố không có cơ hội được thưởng thức món ăn dân dã này, nhưng thỉnh thoảng về quê thấy có người bán ở chợ mình đều mua về để đổi món gia đình và để nhớ lại hương vị của tuổi thơ".
Ngoài làm thành món ăn, thân, ngọn và lá, hoa xuyến chi sau khi phơi khô còn được dùng như một thức uống làm thanh mát cơ thể. Trà hoa xuyến chi có vị thơm và khá dễ uống, nhiều gia đình luôn có sẵn hoa xuyến chi phơi khô dùng để mời những vị khách từ phương xa thay cho chè xanh hay trà. Cho một chút hoa xuyến chi đã phơi khô vào cốc, sau đó đổ nước sôi vào rồi tráng qua một lượt trà để loại bỏ bớt bụi và phần nhị hoa, rồi đổ nước vào lần hai, chờ khoảng 5 phút cho trà ngấm và sau đó mọi người có thể thưởng thức được thức uống đặc biệt này.
Tuy nhiên, xuyến chi là loại cây có tính hút độc rất mạnh nên xuyến chi mọc ở những nơi như khu công nghiệp hay nơi nhiều khói bụi sẽ chứa hàm lượng lớn kim loại nặng cũng như các độc tố có trong dịch chiết rất cao. Vậy nên bạn không nên ăn xuyến chi mọc ở những nơi như thế nhé.
Đối với y học, xuyến chi có vị đắng nhẹ, tính mát với rất nhiều công dụng. Sau đây là những công dụng tiêu biểu của loài cây này:
- Chữa các bệnh liên quan đến họng.
- Chữa các bệnh đau nhức.
- Chữa bệnh viêm dạ dày.
- Chữa bệnh mề đay hay da mẩn ngứa.
- Chữa đau mắt.
- Chữa đau răng.
- Chữa bệnh kiết lỵ.
- Chữa nóng trong người.
- Giúp sát trùng vết thương do động vật cắn.
- Trị vết thương hở, tụ máu.
