Các biến chủng Covid-19 và chủng phụ của nó đang phát triển ngày càng nhanh. Mỗi chủng mới đều có thể làm giảm hiệu quả vaccine Covid-19. Điều này khiến cuộc săn lùng vaccine phiên bản mới ngày càng khắc nghiệt hơn. Hiện nay, các vaccine được tiêm đều dựa trên công thức cũ và biến chủng cũ. Do đó, nhiều người lo ngại vaccine này không còn đáp ứng được sự biến đổi, tiến hóa chóng mặt của nCoV.
Gần đây, các nhà nghiên cứu tại Viện Y tế Quốc gia Mỹ tuyên bố tìm ra cách tiếp cận mới trong việc thiết kế vaccine. Họ phát hiện công thức vaccine Covid-19 có tác dụng lâu dài, có thể hoạt động trên các loại virus corona khác, không chỉ SARS-CoV-2. Nhóm chuyên gia đã công bố báo cáo trên tạp chí Cell Host & Microbe vào đầu tháng này.
Sử dụng virus "xoắn ốc"
Chìa khóa để thiết kế vaccine tiềm năng trong công bố của Viện Y tế Quốc gia Mỹ (NIH) là một phần của virus "xoắn ốc". Đây là cấu trúc hình cuộn bên trong protein gai - một phần của virus, giúp nó bám vào tế bào và lây nhiễm, nhân bản bên trong cơ thể vật chủ.
Rất nhiều loại vaccine hiện tại nhắm vào protein gai. Nhưng không nhà sản xuất nào nhắm mục tiêu cụ thể vào vòng xoắn ốc của virus. Có những lý do xác đáng để nhóm chuyên gia tập trung vào phần này của mầm bệnh. Nhiều vùng của protein gai có xu hướng thay đổi nhiều khi virus biến đổi, chuỗi xoắn cột sống thì không .
Điều đó mang lại cho các nhà khoa học "hy vọng kháng thể nhắm vào khu vực này sẽ bền hơn và có hiệu quả rộng rãi hơn", ông Joshua Tan, chuyên gia hàng đầu của NIH, nói với The Daily Beast.
Ví dụ, vaccine nhắm mục tiêu và liên kết với thụ thể của protein gai có thể mất hiệu quả nếu virus tiến hóa ở vùng này. Riêng vaccine dựa trên vòng xoắn ốc, nó không đột biến, ít nhất là sau 3 năm đại dịch không có hiện tượng này. Do đó, vaccine liên kết chuỗi xoắn ốc trong nCoV sẽ tồn tại trong thời gian dài. Đặc biệt, nó hoạt động trên tất cả loại virus corona khác, bao gồm một số loại như SARS, MERS vốn tạo ra bước nhảy vọt từ quần thể động vật sang người và gây dịch ở người.
Kết quả đầy hứa hẹn
Để kiểm tra giả thuyết, các nhà nghiên cứu của NIH trích xuất kháng thể từ 19 bệnh nhân Covid-19 đang hồi phục và thử nghiệm trên các mẫu của 5 loại virus corona khác nhau, có cả SARS-CoV-2, SARS-CoV-1 và MERS. Trong số 55 loại kháng thể khác nhau, hầu hết đều tập trung vào các phần của virus có xu hướng biến đổi nhiều. Chỉ 11 kháng thể nhắm mục tiêu xoắn ốc.
Song, kết quả gây bất ngờ. 11 mẫu này hoạt động tốt trên 4 loại virus corona. Riêng virus HCoV-NL63 loại bỏ tất cả kháng thể. NIH đã phân lập kháng thể xoắn ốc tốt nhất, COV89-22, đồng thời thử nghiệm nó trên chuột đồng bị nhiễm biến chủng phụ mới nhất của Omicron. Nhóm nghiên cứu nhận thấy "những chú chuột được điều trị bằng COV89-22 có điểm số bệnh lý giảm".
Kết quả này đầy hứa hẹn. Các nhà nghiên cứu viết: “Những phát hiện này xác định một loại kháng thể vô hiệu rất nhiều virus corona, bằng cách nhắm mục tiêu vào chuỗi xoắn của protein gai".
Dẫu vậy, nhóm tác giả cũng cảnh báo những dữ liệu này hữu ích cho việc thiết kế vaccine, song, họ chưa thí nghiệm tiêm chủng lâm sàng, do đó khó đưa ra bất kỳ kết luận chắc chắn nào về hiệu quả của nó.
Thử nghiệm một số kháng thể trên chuột đồng là một chuyện. Việc phát triển, chạy thử nghiệm và nhận được sự chấp thuận cho một loại hoàn toàn mới là chuyện khác. Chuyên gia về bệnh truyền nhiễm James Lawler, Trung tâm Y tế Đại học Nebraska, nói: “Điều đó thực sự khó khăn và đa số mọi thứ bắt đầu từ những ý tưởng hay đều thất bại với nhiều lý do".
Các kháng thể xoắn ốc dường như mang tới hiệu quả rộng rãi, nhưng chưa rõ làm thế nào chúng có thể chống lại những kháng thể đặc hiệu hơn. Nói cách khác, một mũi tiêm "vaccine xoắn ốc" có thể có tác dụng chống lại một loạt virus khác nhau có liên quan với nhau, nhưng nó có thể kém hiệu quả so với vaccine được thiết kế chỉ riêng cho một virus cụ thể. Các thí nghiệm tiếp theo cần đánh giá xem liệu vaccine dạng này có đủ khả năng bảo vệ cho con người hay không.
Còn rất nhiều việc phải làm trước khi vaccine xoắn ốc được đưa ra thị trường. Và có rất nhiều thứ có thể làm hỏng việc này. Các nghiên cứu bổ sung có thể mâu thuẫn với kết quả của nhóm NIH. Thiết kế vaccine mới có thể không hiệu quả trên người cũng như trên chuột đồng.
Vaccine mới cũng có thể không an toàn, không thực tế để sản xuất hoặc quá đắt để phân phối rộng rãi. Nhà miễn dịch học Barton Haynes, Đại học Duke, cho biết ông đã xem xét thiết kế vaccine xoắn ốc vào năm 2021 và kết luận chúng quá tốn kém để đảm bảo đầu tư lớn. Vấn đề chính là các kháng thể chuỗi xoắn kém mạnh hơn và “khó tạo ra” từ các tế bào B.
Covid-19 có thể vẫn sẽ tồn tại, chẳng bao giờ biến mất. Và với mỗi đột biến, nó có nguy cơ trở thành phiên bản mà vaccine hiện tại không thể nhận ra. Cái chúng ta cần là một loại vaccine chống đột biến.
