Dưa hấu còn gọi dưa đỏ, tây qua, hàn qua. Tên khoa học: Citrullus vulgaris Schrad., họ Bí (Cucurbitaceae). Bộ phận dùng làm thuốc: thịt quả - tây qua thủy; phần cùi trắng - tây qua; lớp vỏ xanh - tây qua bì; hạt.
Dưa hấu rất nhiều nước, chứa protien, lipid, carbohydrat; vitamin A, B1, B2, niacin, vitamin C, Ca, Fe, Mg, P. Thịt quả còn chứa citrulin và arginin. Hạt chứa protein, dầu và curcubocitrin.
Dưa hấu vị ngọt, tính hàn; vào tâm, vị, bàng quang. Vỏ quả có vị ngọt, tính mát; vào kinh tâm và vị. Hạt dưa vị ngọt, tính bình. Có tác dụng thanh nhiệt giải thử, trừ phiền chỉ khát, lợi thủy. Là vị thuốc hiệu quả trị say nắng, say nóng, sốt nóng mất nước, cuồng sảng kích ứng, miệng khô, họng khát, tiểu ít, đái buốt, đái dắt. Tây qua giải nóng nực, lợi niệu. Hạt vị ngọt, tính lạnh; tác dụng hạ nhiệt, lợi tiểu, hạ huyết áp, tăng sinh lực.
Thanh nhiệt, giải thử:
Dùng cho bệnh nhân hội chứng dương minh nhiệt thịnh biểu hiện miệng khô nứt, khát nước, trạng thái kích ứng thần kinh: nước ép dưa hấu khoảng 250ml, cho uống.
Trị nóng nực ra mồ hôi nhiều, đầu váng, mắt hoa đau nhức: vỏ quả dưa hấu 20g, lá sen tươi 12g, kim ngân hoa tươi 16g, hoa biển đậu tươi 12g, tây qua bì 12g, trúc diệp tươi 12g. Sắc uống.
Chữa lở miệng, hôi miệng: vỏ quả phơi khô, đốt thành than, tán bột. Ngậm trong miệng 10-15 phút.
Thanh nhiệt, lợi niệu: Dùng cho chứng thấp nhiệt hoàng đản, bụng đầy nước, tiểu tiện nóng rát không thông.
Trị báng nước: tây qua, sa nhân, tỏi. Bổ quả dưa ra lấy bầu, cho sa nhân, tỏi vào trong, trát đất kín, phơi cho khô, lại sấy khô, loại bỏ bùn đất, tán nhỏ. Ngày 2 - 3 lần, mỗi lần 4g, uống với nước ấm.
Trị phù thũng do viêm thận cấp tính: tây qua bì 40g, bạch mao căn tươi 40g, xích tiểu đậu 20g. Sắc uống.
Một số thực đơn chữa bệnh có dưa hấu:
Dùng cho các bệnh nhân có các chứng bệnh xơ gan cổ trướng, viêm thận cấp, viêm thận mạn: dưa hấu 1 quả, tỏi 30 - 60g. Khoét một miếng dưa, cho tỏi đã bóc vỏ vào, đặt miếng dưa vừa khoét cho kín, cho vào nồi, đun cách thủy, lấy ra ép lấy nước cho uống.
Dùng cho người viêm tắc mũi dạng viêm khô: dưa hấu (lấy phần vỏ dày bỏ ruột đỏ) 60g, diếp cá 30g, rau mướp 30g cùng nấu canh, thêm gia vị, ăn. Ăn liên tục 3-5 ngày.
Dùng cho các bệnh nhân viêm họng loét miệng: nước ép dưa hấu (chủ yếu phần cùi) 200ml để sẵn; chi tử 12g, xích thược 2g, hoàng liên 2g, cam thảo 2g. Dược liệu sắc lấy nước, trộn với nước ép vỏ dưa, thêm ít đường phèn khuấy tan đều. Uống dần ít một, ngậm vài phút trước khi nuốt. Ngày 1 lần.
Dùng cho các bệnh nhân viêm xoang mũi má, tắc ngạt mũi tiết đờm vàng đục hoặc có thể lẫn máu: tây qua bì 300g, cà rốt 200g, gừng tươi 15g. Tây qua bì, cà rốt thái lát; gừng tươi đập dập, xào với dầu thực vật, thêm gia vị. Ăn ngày 1 lần, đợt dùng 7-10 ngày.
Trị mùa hè ăn uống kém, tiêu hóa không tốt, đầy bụng, người mệt mỏi: vỏ dưa 80g, mạch nha 20g, ý dĩ 20g. Nấu cháo đặc ăn trong ngày, liền 5-7 ngày.
Kiêng kỵ: Người tỳ vị hư hàn, có bệnh hàn thấp kiêng dùng.
