Trong những trường hợp uể oải kém ăn, tìm kiếm các loại thuốc kích thích tỳ vị để giúp ngon miệng là nhu cầu chính đáng. ít ai biết rằng, có một loại nguyên liệu dễ kiếm, rẻ tiền lại mang lại đáp ứng được nhu cầu này: đó chính là củ gừng tươi.
Gừng, Đông y gọi là khương - tên khoa học là Zingiber officinale Roscoe thuộc họ Zingieraceae. Bộ phận thường dùng là thân rễ (củ). Trong củ gừng có từ 1 - 3% tinh dầu chứa các thành phần chủ yếu là alpha-camphen, B-phelandren, carbur zinggiberen, alcol sesquiterpen… và các chất có vị cay như: zingeron, zingerol và sliogaol.
Theo lương y Trần Linh - hiện định cư ở Nam California Hoa Kỳ: mùa hè xứ lạnh môi trường thường hanh nóng, khô hạn, những ông Tây, bà đầm thường sử dụng những món ăn (và uống) lạnh quá nhiều nên dễ dẫn đến tỳ vị hư hàn rối loạn tiêu hóa với các triệu chứng thường gặp nhất là đầy bụng, đau bụng, tiêu chảy…, nặng hơn còn là các triệu chứng tức ngực, buồn nôn, mệt mỏi rã rời thân thể… Trong những trường hợp trên, sử dụng gừng là giải pháp hữu hiệu nhất để giải độc tán hàn.
Đông y cho rằng: công dụng tốt nhất của gừng tươi là khu phong, tán hàn (giảm lạnh làm ấm hệ tiêu hóa). Tinh dầu chứa trong gừng tươi đẩy nhanh tốc độ tuần hoàn máu, tạo kích thích hưng phấn cho các trung tâm vận động của mạch máu giúp cơ thể sảng khoái, khu phong tán hàn và có tác dụng sát khuẩn giải nhiệt.
Ngoài ra, khi cơ thể bị thử nhiệt thâm nhập gây vã mồ hôi, làm cho dịch tiêu hóa bài tiết giảm sút, cộng với cảm giác chán ăn và tiêu hóa hấp thu kém các chất dinh dưỡng nên ngoài việc sử dụng nhiều các dạng thực ăn thanh nhiệt, lợi thấp (làm mát lợi tiểu) như: dưa hấu, mướp đắng, cà chua, đậu xanh… Nên dùng thêm các chất điều vị như: tỏi, gừng, dấm… để kích thích tỳ vị gây thèm ăn. Trong đó, gừng tuơi với vị cay sẽ giúp kích thích thần kinh vị giác đầu lưỡi và cơ quan cảm thụ của niêm mạc dạ dày, thúc đẩy bài tiết dịch tiêu hóa, khai vị kiện tỳ, thúc đẩy tiêu hóa, tăng đáng kể nhu cầu thèm ăn.
Trong trường hợp bị hư hàn tỳ vị do dùng quá nhiều thức ăn, thức uống lạnh, thịt dê hấp gừng tuơi cũng là bài thuốc rất đắc dụng do hai thứ kết hợp có tác dụng khu hàn (làm ấm), khu tà (nguyên nhân gây bệnh từ bên ngoài), tán hàn (đau bụng do nhiễm lạnh). Với các trường hợp rối loạn tiêu hóa thì dùng gừng tươi cắt lát với vài quả đại táo sắc lấy nước cốt uống sẽ cho hiệu quả rõ rệt, cũng có thể dùng gừng tươi khoảng 15g cắt lát, thêm khoảng 40ml mật ong để trị chứng nóng cảm ho đàm loãng thường gặp trong mùa hanh nóng…
Trước bữa ăn, nếu ăn một vài lát gừng, sẽ có tác dụng kích thích nước bọt, tăng tiết dịch và nhu động dạ dày, nhờ đó tăng cảm giác ngon miệng. Điều này cũng là lý giải cho câu nói “Mùa đông ăn củ cải, mùa hè ăn gừng”.
Các học giả Nhật Bản, qua nghiên cứu phát hiện thấy trong vị cay đắng của gừng tươi có các phức hợp như 6 - Zingiberol, Methadone (Amidon), Ginger oil và 4 chất khác phân tích ra được, đều có tác dụng ức chế hợp thành Prostaglana và tác dụng lợi mật rất mạnh. Do đó, có thể thấy thường xuyên ăn hàng ngày chút gừng tươi sống và những thức ăn có gừng, có thể đề phòng được sự hình thành sỏi mật, ăn nhiều gừng có thể hạn chế sỏi mật tăng nhiều, lớn nhanh.
Nói chung dùng chất gừng - điều vị có tính ấm để giải độc mùa nóng chính là nét độc đáo của y học cổ truyền theo cách dĩ độc trị độc hiệu quả muôn phần.
