Bệnh tay chân miệng là bệnh truyền nhiễm được lây từ người sang người dẫn đến dịch tay chân miệng do virus đường ruột gây ra. Biểu hiện đặc trưng của bệnh đó là khiến vùng da bị tổn thương, vùng niêm mạc tồn tại dưới dạn. 

Hiện nay bệnh có xu hướng bùng phát và diễn biến khó lường tại TP. Hồ Chí Minh và một số tỉnh, thành phía Nam nước ta. 

Y học cổ truyền xếp vào phạm trù bệnh lý ôn bệnh, ôn dịch, biện chứng luận trị theo quy luật truyền biến vệ khí dinh huyết.

Nguyên nhân gây bệnh là do cảm phải tà khí (mang đặc điểm thấp nhiệt, phong nhiệt…). Vị trí bệnh chủ yếu ở các tạng phế, tỳ, có thể ảnh hưởng tới tâm, can.  

YHCT tiến hành phân chia các thể lâm sàng theo giai đoạn bệnh khác nhau và có các cách điều trị tương ứng:  

Giai đoạn khởi phát của bệnh tay chân miệng

Trẻ xuất hiện sốt, sợ gió, sợ lạnh nhẹ, ho, chảy nước mũi, ăn kém, buồn nôn, đại tiện lỏng nát. YHCT cho rằng đây là do tà khí xâm phạm từ bên ngoài và ảnh hưởng công năng hai tạng phế, tỳ. Lúc này có thể sử dụng các bài thuốc mang tính tuyên tán như ngân kiều tán để hỗ trợ điều trị.

Ngoài ra có thể sử dụng món ăn sau để hỗ trợ điều trị: Cháo lá sen ý dĩ. 

Lấy 50g lá sen tươi cắt nhỏ, hạt bo bo (ý dĩ) 30g, gạo tẻ 100g. Dùng lửa to đun nước lá sen tươi trong 5-10 phút, bỏ bã, lấy nước nấu gạo cùng hạt bo bo. Ăn mỗi lần 1 bát, ngày 3 bát. 

Giai đoạn toàn phát

Lúc này, các triệu chứng điển hình của bệnh tay chân miệng xuất hiện rõ ràng hơn. Trẻ sốt cao hơn, viêm loét miệng, nổi phỏng nước ở lòng bàn tay, bàn chân.

Theo YHCT, đây là do tà khí đi sâu vào trong, hóa nhiệt mà gây ra các triệu chứng. Điều trị cần lấy thanh nhiệt giải độc trừ thấp làm chính, sử dụng bài thuốc cam lộ tiêu độc đan để điều trị.

Trong giai đoạn này, có thể sử dụng trà tứ đậu để hỗ trợ điều trị.

Nguyên liệu gồm: Đậu đỏ, đậu xanh, đậu đen, đậu nành mỗi loại 30g, cam thảo 5g. Các loại đậu đem rửa sạch, ngâm trong nước ấm 30-60 phút rồi vớt ra nồi, cho thêm nước vừa đủ. Đun lửa to cho sôi rồi đun lửa nhỏ trong 2 giờ, đậu mềm ra thì cho cam thảo vào để lấy vị thơm ngọt. Ăn trong ngày.  

Giai đoạn hồi phục

Sau khi khỏi bệnh, trẻ có thể còn các triệu chứng mệt mỏi, khát nước, ăn uống kém, các nốt phỏng dần lui đi, có thể để lại thâm hoặc sẹo.

Điều trị lúc này chủ yếu cần nuôi dưỡng chính khí, sử dụng các bài thuốc sinh mạch tán hoặc sâm linh bạch truật tán để bồi bổ lại chính khí đã hao hụt trong quá trình đấu tranh với tà khí.

Cũng có thể sử dụng thực dưỡng để đẩy nhanh tốc độ hồi phục sức khỏe.

Cháo bách hợp ngân nhĩ: Thích hợp cho trẻ sau khi bị bệnh thường xuyên cảm thấy khô miệng, khát nước, muốn uống nhiều nước, khó ngủ, ngủ không yên giấc, ho khan … Không thích hợp cho trẻ mệt mỏi, người lạnh, rối loạn tiêu hóa.

Nguyên liệu dùng bách hợp tươi 50g, mộc nhĩ trắng 10g, gạo tẻ 100g. Đem bách hợp, mộc nhĩ rửa sạch rồi thái mỏng, đem đun cùng gạo tẻ để làm cháo. Mỗi ngày 2-3 lần, mỗi lần 1 bát. 

Những biện pháp phòng chống tay chân miệng là gì? 

- Rửa tay sạch sẽ với xà phòng trước khi nấu ăn và ăn uống, trước khi cho trẻ ăn, sau khi dùng nhà vệ sinh và sau khi thay tã cho trẻ, đặc biệt chú ý vệ sinh sau khi tiếp xúc với các bọng nước;

- Làm sạch môi trường và các vật dụng dễ bị ô nhiễm (bao gồm đồ chơi, bàn ghế, tay nắm cửa,...) với nước (và xà phòng nếu có thể), sau đó khử trùng bằng các chất tẩy rửa thông thường và rửa lại một lần nữa;

- Tránh các hành vi tiếp xúc gần (như ôm, hôn, dùng chung đồ dùng) với các bệnh nhi khác cũng là một cách để phòng bệnh tay chân miệng;

- Khi đã mắc bệnh, tạm thời không cho trẻ đi mẫu giáo, nhà trẻ, trường học hoặc những nơi đông người cho tới khi các triệu chứng bệnh tay chân miệng ở trẻ em đã lui hẳn;

- Theo dõi chặt chẽ tình trạng bệnh và đưa trẻ đến bệnh viện để được chăm sóc y tế kịp thời nếu nhận thấy triệu chứng sốt cao, li bì, mất tỉnh táo;

- Chú ý che miệng và mũi khi hắt hơi và ho, sau đó vệ sinh tay bằng nước và xà phòng;

- Xử lý khăn giấy và tã lót đã sử dụng bằng việc thải bỏ rác đúng cách, tránh thải bừa bãi ra môi trường chung;

- Thường xuyên vệ sinh nhà cửa, sân vườn, nơi vui chơi của trẻ sạch sẽ.