Mạc Can: Nuôi dưỡng ước mơ từ lênh đênh gánh hát

Nghệ sĩ Mạc Can sinh năm 1945, là gương mặt quen thuộc với khán giả thập niên 80-90 qua các vai diễn trong: Vó ngựa trời nam, Người đẹp Tây Đô, Ván bài lật ngửa, Đất phương Nam… 

Tuy nhiên, theo nghệ sĩ từng chia sẻ, ông không theo trường lớp nào. Ngày xưa, cha của Mạc Can là ông bầu, nhưng gánh hát của gia đình ông không nằm trên đất liền, cũng chẳng có vị trí cố định mà phải lênh đênh trên sông nước. "Hồi đó, tôi ở dưới ghe. Nay ở nơi này, mai trôi đi nơi khác, ít khi tôi được sống trên bờ. Đến giờ nghĩ lại, tôi vẫn còn nghĩ xung quanh mình là nước, là sông. Mỗi lần đi ngang dòng sông, tôi nhớ ngày nhỏ vô cùng", ông từng kể.

Cũng theo nghệ sĩ già, thuở đó, ông theo dõi đi diễn và nắm bắt từng cử chỉ, hành động của cha mình, kể cả những mẹo ảo thuật rồi cứ vậy mà bước vào nghề. "Cha tôi là nhà ảo thuật nên kêu tôi diễn hài phụ họa. Đêm nào cũng vậy, tôi sẽ cầm nón để sẵn lá bài, ông thò tay vào bốc lá bài ra. Người ta thấy ngộ quá, vỗ tay rần rần. Hồi đó, có lần tôi lật tẩy "mánh" của cha trước mặt mọi người, bị ông đánh quá trời", nam nghệ sĩ nhớ lại.

Ngoài khả năng diễn xuất tự nhiên, Mạc Can còn có biệt tài ảo thuật, biến hóa nhiều tiết mục đặc sắc, đặc biệt là làm chú hề trong các hội chợ. Từ một chú hề, Mạc Can dần bén duyên với hãng phim Phương Nam và được khán giả "nhớ mặt đặt tên" qua nhiều vai diễn trong các bộ phim cổ tích. Với Mạc Can, đây là một trong những cái nôi đầu tiên giúp ông rèn kỹ năng diễn xuất.

Đến nay, Mạc Can đóng hàng trăm vai diễn lớn nhỏ. Dù vai phụ nhiều hơn vai chính nhưng ông không bao giờ nề hà. Đó có thể là một Mạc Can gần gũi, dí dỏm với vai bác Ba Phi trong "Đất phương Nam" hay hình ảnh ông Tư Đèo lúc nào cũng đau đáu tìm con trong "Cải ơi"...?

Mạc Can tuổi xế chiều ở trọ, bán chữ lấy tiền

Làm đủ thứ nghề, cống hiến cho nghệ thuật hơn 50 năm nhưng Mạc Can cho biết catse với ông vẫn không đủ sống, làm bao nhiêu ăn hết bấy nhiêu. Tuổi xế chiều, nghệ sĩ già nhiều bệnh: bị viêm khớp mãn tính, cao huyết áp, suy tim… sống trong căn phòng trọ hơn 10m2, vật giá trị nhất có lẽ là chiếc máy tính xách tay ông được bạn tặng, để viết bản thảo hàng ngày, thay vì trông chờ sự giúp đỡ của người khác... Ở mỗi ngành nghề, ông đều dành tình cảm và sự trân trọng đặc biệt: "Nếu như đi diễn hay làm xiếc, tôi phải vận động thân thể. Còn khi viết văn, tôi được kể những câu chuyện mà mình quan sát và cảm nhận trong đời sống thường ngày", ông nói.

Ông chia sẻ, viết sách vì đam mê và cũng là để trang trải cuộc sống. Nhiều lần ông phải bán tác phẩm của mình để đóng tiền thuê nhà hay đổi lấy bữa cơm. Đơn cử là tác phẩm Tấm ván phóng dao (tiểu thuyết đầu tay của Mạc Can, phát hành năm 2005) từng giành được nhiều giải thưởng lớn nhưng khi có người hỏi mua để chuyển thể thành phim, ông quyết định... bán luôn.

Ngẫm lại những vai diễn đã qua, Mạc Can cho biết nhiều vai giống hệt cuộc đời ông. "Bởi vì tôi hay đóng vai nghèo khổ và ngoài đời tôi cũng như vậy", lão nghệ sĩ nói.

Trước đó, Mạc Can từng tái hợp với vợ cũ nên dọn về sống tại quận Bình Tân (TPHCM). Sau khi vợ mắc bệnh rồi qua đời, người nghệ sĩ lại trở về với cảnh sống đơn độc. Cách 1-2 ngày, con gái của ông lại sang thăm nom, nấu nướng. Dù được ngỏ lời về ở cùng em gái ruột nhưng ông từ chối vì không muốn trở thành gánh nặng của ai.

Mạc Can U80: Có người gọi đi phim là mừng không ngủ được

Mới đây nhất, hồi đầu năm 2023, trong chuyến thăm nghệ sĩ Mạc Can, danh hài Nhật Cường vui mừng khi ông vẫn giữ sức khỏe khá tốt. Nam nghệ sĩ vẫn vui vẻ, lạc quan và vô cùng dí dỏm. Tuy nhiên, vì mắc bệnh khớp nên đi đứng của nghệ sĩ già vẫn rất khó khăn. 

"Chú Can bị khớp lâu rồi nên đi đứng rất khó. Hiện nay, chú chỉ ngồi một chỗ nên không có thu nhập như trước. Mọi sinh hoạt của chú đều nhờ gia đình chăm sóc. Một người em của chú ấy rất chịu khó tập vật lý trị liệu, mát xa cho anh trai", Nhật Cường chia sẻ.

Theo Nhật Cường, nam nghệ sĩ "Đất phương nam" được một suất vào Viện dưỡng lão Nghệ sĩ tại quận 8. Tuy nhiên, ông hiện vẫn chưa vào vì gia đình muốn tự chăm sóc nam nghệ sĩ. Đồng thời, ông cũng mong được sống gần với con cái.

Chia sẻ thêm với truyền thông, chị Dung (con gái nghệ sĩ Mạc Can) cho biết cả hai cha con hiện đang sống chung nhà tại quận Bình Tân (TP.HCM). Chị là người chăm sóc chính cho nam nghệ sĩ. Ngoài bệnh khớp, con gái ông cũng cho biết cha ruột không còn minh mẫn như trước, "lúc này lúc khác" vì tuổi cao.

"Trong người ba tôi giờ bình thường, chỉ có chân bị bệnh khớp nên đi lại không được, chỉ ngồi được thôi. Ba tôi có thể tự sinh hoạt được, nhưng chỉ trong phạm vi hẹp. Mỗi sáng, tôi chuẩn bị sẵn cơm nước cho ba trước khi đi làm. Đến trưa, chiều tôi lại về tiếp tục chăm sóc ông", chị Dung tiết lộ.

Ở tuổi U80, nghệ sĩ Mạc Can gần như dừng toàn bộ hoạt động nghệ thuật. Con gái ông cho biết do sức khỏe hạn chế nên ông khó lòng đi diễn. Mặc dù nói là thế song người nghệ sĩ già vẫn muốn cống hiến thật nhiều cho nghệ thuật bởi những người bạn thân cũng đã lần lượt ra đi nên muốn tìm vui trong nghệ thuật. "Tôi chỉ có vài người bạn như Nguyễn Chánh Tín, Hồng Sến, Hồ Kiểng. Họ mất rồi, giờ chỉ còn mình tôi. Buồn lắm nhưng tôi vẫn thường nói mình không chết được vì còn nhiều việc phải làm", ông bảo.

Bây giờ có người gọi đi phim là ông mừng đến không ngủ được. Lúc không có vai, nghệ sĩ thường ở nhà gõ bản thảo. "Tôi để máy tính kế bên mình, mỗi ngày viết vài trang sách, mệt thì ngủ, nằm chiêm bao lại nghĩ ra chuyện để viết", lời Mạc Can.

Gần đây nhất, khán giả thấy Mạc Can trên màn ảnh là vai diễn trong "Chuyện ma gần nhà" (2022). Mạc Can kể lúc nhận vai, đoàn phim cho xe và bác sĩ đến tận nhà, đưa ông ra phim trường. Tới nơi, người ta bế ông lên lầu, lúc có phân cảnh thì mời ông ra diễn. Do khó khăn trong việc đi lại nên nghệ sĩ thường ngồi một chỗ. Đạo diễn nhắc sao thì ông diễn y vậy. "Tôi diễn cái nào ra cái đó. Tôi được khen nhất là đôi mắt. Vì cặp mắt tôi có thể biến hóa từ vai thiện đến vai ác", Mạc Can nói.

Chia sẻ về vai diễn này, nam nghệ sĩ tâm sự: "Tôi nghe nói người ta khen vai diễn của tôi nhiều. Ở tuổi này mà còn được khen, tôi xúc động lắm".

Ông tâm sự bản thân đang ấp ủ 2 tiểu thuyết hài kịch và bi kịch, hứa hẹn sẽ ra mắt trong thời gian tới. Ông cũng hy vọng mình có thêm nhiều cơ hội để cống hiến với nghề. Nếu bộ phim nào cần, ông sẵn sàng tham gia diễn xuất.