Vợ ông Hùng, quê Nam Định, mắc xơ gan do viêm gan B mạn tính từ năm 2019, được chỉ định dùng thuốc kháng virus điều trị tại nhà. Thấy vợ lâu không khỏi bệnh, ông Hùng sốt ruột, lên mạng tìm kiếm thuốc khác, mong khỏi bệnh nhanh mà an toàn. Hàng trăm gợi ý hiện lên từ facebook cá nhân của ông chỉ với từ khóa "thuốc chữa xơ gan", quảng cáo nào cũng cam kết khỏi 100%. Một người hàng xóm mách ông chọn một lương y ở Hòa Bình vì người này đã uống thuốc ở đó và khỏi bệnh.

"Tôi dự định cho bà ấy dùng thuốc nam đến khi khỏi bệnh xơ gan, thì quay về tiếp tục điều trị bệnh viêm gan B, vì thuốc nam rất an toàn, không sợ độc", ông nói.

Liên hệ qua số điện thoại, chủ cơ sở dặn vợ chồng ông Hùng đến để được kê đơn bốc thuốc, dặn phải đặt lịch khám trước hai ngày.

Đến nơi, họ thấy cửa hàng có biển hiệu, ghi rõ cơ sở chữa bệnh viêm gan và bệnh dạ dày. Người hướng dẫn cho biết chủ cơ sở đã học xong trung cấp đông y và được thừa hưởng nhiều bài thuốc quý của gia đình từ bố và ông nội, có thể gọi là "ba đời hành nghề y". Có người cho biết đã lặn lội từ miền Nam ra Hòa Bình để uống thuốc và hiện sắp khỏi bệnh. Vì vậy, ông cảm thấy yên tâm hơn.

Một thang thuốc giá 60.000 đồng. Mỗi tháng, vợ ông uống 15 thang. Vỏ thuốc ghi không được uống lúc đói, không uống lẫn thuốc khác, không đun thuốc bằng củi, có thai và dị ứng thuốc nam không được uống... Thang thuốc còn đính kèm tờ hướng dẫn những thứ nên kiêng như đu đủ, khoai lang, đồ nếp, thịt chó, đi đám ma, tắm nước lạnh.

Thấy vợ chồng ông Hùng lặn lội từ xa đến, chủ cơ sở còn thi thoảng cho một ít tiền đi lại. Chính vì vậy, ông Hùng càng tin tưởng sử dụng thuốc hàng tháng, bỏ thuốc kháng virus.

Ông Hùng cầm tờ hướng dẫn sử dụng thuốc do một cơ sở đông y ở Hòa Bình bán. Ảnh: Thanh Sơn.

Song, virus gây viêm gan B bùng phát mạnh chỉ sau vài tháng sử dụng thuốc nam, khiến vợ ông Hùng vàng da, vàng mắt, đôi khi mệt lả người. Bác sĩ cho biết men gan của bà tăng vọt, đe dọa chuyển hóa ung thư. Lúc này, ông Hùng nhận ra thuốc không thể điều trị khỏi xơ gan do viêm gan B mạn tính, lập tức ngừng sử dụng.

Không phải chỉ mình ông Hùng có niềm tin vào các "bài thuốc gia truyền". Bà Mai, 61 tuổi, ở Phúc Yên, Vĩnh Phúc, uống thuốc rất nhiều thuốc nam để giảm cân, điều trị sỏi thận, đau khớp, vảy nến.

"Tôi cho rằng thuốc nam không có hại cho cơ thể, ở đâu có thuốc hay thì tôi đi mua. Khi xem quảng cáo trên youtube, tôi thấy thuốc hay cũng liên hệ mua về, nếu uống không hết hoặc ít tác dụng thì vứt bỏ", bà nói.

Bà Mai cho biết thuốc giá rất rẻ, chỉ vài chục nghìn đồng, dạng rễ, thân cây đã được xử lý, chỉ cần mang về nhà đun lên uống. Thuốc chữa vảy nến được bán theo liệu trình, mỗi liệu trình từ 1,2 triệu đồng đến 1,5 triệu đồng, dạng viên. Một số loại thuốc uống vào khiến cơ thể rất mệt mỏi, không giúp giảm cân. Sau mỗi lần uống, bà phải nhập viện điều trị nhưng ra viện lại tiếp tục uống cho đến khi men gan tăng quá cao. Đến khi bác sĩ cho biết bà bị nhiễm độc gan, bà mới ngừng uống thuốc nam.

Theo một bác sĩ y học cổ truyền, thị trường đang có nhiều chế phẩm y học cổ truyền trôi nổi, không rõ nguồn gốc, không được cơ quan chức năng kiểm duyệt. Đây là nguyên nhân chính khiến người bệnh sử dụng mà không hiệu quả, bị ngộ độc, thậm chí tử vong nếu uống phải đông dược trộn tân dược quá liều.

Các chế phẩm này do người làm không có kiến thức chuyên môn về y học và đông y thực hiện, dựa theo kinh nghiệm. Đôi khi họ pha trộn rất nhiều thành phần để gia tăng hiệu quả, như ví dụ chất trị tiểu đường đã bị cấm từ thập niên 70, giảm đau chống viêm (corticoid). Những người bào chế thuốc không có kiến thức về cách pha và liều lượng của tân dược, nên thường pha trộn quá liều khiến người bệnh bị ngộ độc. Một số vị thuốc nam có độc tố như thạch tín, hùng hoàng, asen nếu bị bào chế không đúng cách, không khử hết chất độc, không đúng hàm lượng, cũng gây ngộ độc.

Khi người bệnh có tâm lý "vái tứ phương", họ có thể gặp những dược sĩ đông y kê đơn bốc thuốc. Nhiều người bệnh có tâm lý cả tin, nôn nóng nên mua thuốc được quảng cáo hoặc truyền miệng có công dụng trong thời gian ngắn mà bỏ qua lời khuyên bác sĩ.

Hậu quả là nhiều người đã phải nhập viện do ngộ độc cấp tính, số khác bị viêm gan, rối loạn hormone, suy tủy nặng. Ba tháng đầu năm 2021, Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương ghi nhận gần 30 người bệnh nhập viện điều trị cấp cứu sau khi uống "thuốc nam". Trong đó, người đàn ông 51 tuổi, ở Sông Công, Thái Nguyên, tiền sử viêm gan B mạn tính đã 5 năm chuyển sang thuốc nam, bị suy gan tối cấp, suy thận, tiên lượng nặng, phải lọc máu. Các phương pháp điều trị nội khoa không còn tác dụng, chỉ có thể trông chờ ghép gan. Một bệnh nhân nam 49 tuổi, chỉ uống thuốc do thầy lang kê đơn để chữa viêm gan B mạn tính. Hiện, bệnh đã chuyển nặng, gây ung thư, xơ gan, tiên lượng nặng, khó hồi phục.

Gói thuốc đông y chữa tiểu đường chứa chất phenformin, bị cấm sử dụng, mà bệnh nhân Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương nộp cho bác sĩ để xét nghiệm hồi tháng 3. Ảnh: Thanh Sơn.

Lương y Bùi Đắc Sáng, nhà nghiên cứu khoa học tại Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ, Hội Đông y Hà Nội, cho biết không thể phủ nhận hoàn toàn công dụng từ thuốc gia truyền. Nhiều bài thuốc gia truyền, thuốc đông y được chứng minh có tác dụng điều trị hoặc bồi bổ sức khỏe, được cấp phép lưu hành.

Giấy chứng nhận bài thuốc gia truyền do Cục quản lý Dược, Bộ Y tế phê duyệt. Người bán thuốc phải hiểu cụ thể về thành phần thuốc, bài thuốc, cách sử dụng, liều dùng, chỉ định, chống chỉ định của bài thuốc và biết chẩn đoán bệnh.

Tuy nhiên với những sản phẩm mang danh đông dược nhưng không rõ nguồn gốc, thành phần, có thể bị trộn tân dược, sẽ mang lại nguy cơ cho sức khỏe người bệnh. Lương y Bùi Đắc Sáng cho biết các chế phẩm y học cổ truyền "có thể khiến người bệnh có cảm giác giảm triệu chứng đau, tưởng khỏi bệnh nhưng thực tế đang âm thầm tàn phá gan, thận, gây rối loạn chuyển hóa, ảnh hưởng tính mạng người bệnh nếu sử dụng kéo dài".